afb. G.J. Dukker
Kruisstraat 18-20
De Wermoeskorf
Gemeentelijk monument
Kruisstraat 18-20
Context(Bouw)historie:Het pand Kruisstraat 18-20 bevat op de begane grond een winkel en daarboven een woning. Het huis werd vroeger “De Warmoeskorf” genoemd. Het hoofdhuis heeft een oude kelder en mogelijk ook nog oude zijmuren, maar voor het overige dateert het grotendeels van rond 1900. Toen werd het pand namelijk ingrijpend verbouwd, waarbij onder andere een nieuwe voorgevel met winkelpui en kap werden geplaatst.Achter een kleine plaats is in de 17de eeuw een los achterhuis gebouwd dat tot op heden is behouden. In het eerste kwart van de 20ste eeuw zijn het voor- en achterhuis verbonden via een tussenlid dat links op de plaats werd gebouwd. Ligging:Het gebouw is gelegen aan de westzijde van de Kruisstraat in een gesloten gevelwand. Deze straat is net buiten de oude 13de-eeuwse kern van de stad gelegen. De straat liep aan de buitenzijde van de eerste stadsmuur. De straat had aanvankelijk nog geen naam en werd in de 14de eeuw omschreven als 'de straat strekkende van de Vismarkt tot het Minderbroedersklooster', of '...tot de boomgaard van de Minderbroeders'. De naam Kruisstraat dateert vermoedelijk uit de 18de eeuw. Na ontmanteling van de stadsmuur in het midden van de 14de eeuw nam het belang van de straat toe. De stadsgracht aan de oostzijde van de straat werd in de 15de en 16de eeuw gedempt en bebouwd.Het perceel van Kruisstraat 18-20 reikt aan de achterzijde vrijwel tot aan de Binnendieze, die daar langs de Molenstraat loopt. De achterste helft van het perceel is echter beduidend smaller dan het voorste deel. Hoogstwaarschijnlijk is hier het rechter gedeelte van het oorspronkelijke perceel afgesplitst. Op het afgesplitste deel van het onderhavige perceel staat een fors achterhuis dat bij Molenstraat 4-8 hoort. BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het hoofdhuis heeft een langwerpige rechthoekige plattegrond die ongeveer anderhalf keer zo lang als breed is. In vergelijking tot de meeste andere panden in de straat is het pand vrij breed. Het huis bevat een kelder, hoge begane grond, verdieping, en zolder. Het zadeldak heeft aan de voor- en achterzijde wolfseinden en is gedekt met rode oud-Hollandse pannen. De achterplaats is aan de linkerzijde bebouwd met een tweelaags bouwdeel met plat dak dat direct achter de achtergevel smal is en zich dan verbreedt met een schuine hoek rechtsvoor. Daarachter bevindt zich een achterhuis over de gehele breedte van het perceel, met een min of meer vierkante plattegrond. Het bevat een begane grond, verdieping en zolder met vlieringzolder, onder een zadeldak evenwijdig aan de straat, gedekt met gesmoorde pannen.Voorgevel:De voorgevel is een bakstenen lijstgevel van drie vensterassen breed, daterend van rond 1900. Voor de gevel liggen voor beide ingangen kelderluiken. Op de hoge begane grond bevindt zich hardstenen plint en borstwering, rechts een woningingang en links een symmetrische winkelpui uit de bouwtijd van de gevel. De woningingang bevat een paneeldeur met een ruit die is voorzien van een rijk smeedijzeren traliewerk voorzien van talrijke krullen. De winkelpui bevat een centrale ingang met dubbele paneeldeur met hoge ruiten. Boven beide ingangen bevindt zich een geprofileerd kalf en een bovenlicht met kraalprofiel in het raamhout. De winkelingang wordt geflankeerd door grote etalagevensters met kraalprofiel in het raamhout en kleine ventilatieopeningen aan de boven- en onderzijde. Ter weerszijden van de verschillend gevelopeningen bevinden zich houten stijlen met basementen en dekplaten. | 2 |
De twee uiterste stijlen en stijl tussen de woningingang en de winkelpui zijn breder dan die te weerszijden van de winkelingang en zijn voorzien van neo-maniëristische motieven in reliëf. De gehele pui wordt gedekt door een houten puilijst met een fries dat is voorzien van panelen en een kroonlijst die boven de drie bredere stijlen wordt gesteund door rijk geprofileerde consoles. Boven de pui is de gevel uitgevoerd in machinale baksteen in kruisverband met knipvoegen en gepleisterde speklagen. Op de verdieping bevinden zich boven een hardstenen cordonlijst drie vensters met steens korfbogen met gepleisterde aanzet- en sluitstenen. De vensters bevatten kozijnen met kwarthol profiel en T-schuiframen. De boogvelden zijn gevuld met gekleurd tegelmozaïek in verschillende patronen. Op de zolderverdieping is de indeling in grote lijnen het zelfde, zij het dat de vensters hier lager zijn, met segmentbogen in plaats van korfbogen en dubbele draairamen in plaats van schuiframen. De gevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met bakstenen architraaf die wordt ondersteund door kleine bakstenen consoles, bakstenen fries met panelen gevuld met gekleurde tegelmozaïeken en houten kroonlijst ondersteund door vier gesneden houten voluutconsoles met acanthusblad. Zijgevels:Het hoofdhuis wordt aan beide zijden begrensd door bebouwing. Het voorheen losse achterhuis heeft zijgevels die grotendeels vrij liggen. Deze zijn van de straat af niet zichtbaar. Een foto in het archief van de afdeling BAM toont de linker zijgevel. Het betreft een topgevel, gemetseld in handvorm baksteen in wild verband, bekroond door een rollaag. Ter hoogte van de verdiepings- en vlieringvloer zijn balkankers aangebracht, en twee grote staafankers geven aan waar de kap is bevestigd. Op de zolder bevinden zich twee kleine vierkante vensters onder rollagen, met bakstenen lekdorpels en 4-ruits draairamen.Achtergevel:De achtergevel van het hoofdhuis is volgens het rapport uit 1987 een lijstgevel, opgetrokken in schoon metselwerk. Deze bevat op de eerste verdieping twee vensters met T-schuiframen en op de tweede twee lagere 4-ruits schuiframen.De gevels van het voorheen losse achterhuis zijn volgens het rapport gepleisterd en bevatten bouwsporen van dichtgezette vensters. Ruimtelijke indeling:Volgens het rapport uit 1978 is de kelder toegankelijk vanuit de bebouwing links op de achterplaats. Het trappenhuis van het hoofdhuis ligt tegen de rechter zijmuur en tegen de linker loopt een rookkanaal.Constructies:Volgens het rapport uit 1978 bevat het pand de volgende constructies. De kelder heeft een tongewelf haaks op de straat, voorzien van steekgewelven. In de voormuur bevinden zich restanten van een oude ingang en een kelderlicht. De huidige toegang bevindt zich linksachter. De balklagen in het hoofdhuis zijn enkelvoudig. De kap heeft verbeterde Hollandse spanten met gordingen.Het vanouds losse achterhuis heeft een samengestelde verdiepingsbalklaag van twee balkvakken, met een zwanehalsvormig sleutelstuk onder de moerbalk. De zolderbalklaag is gedeeltelijk verwijderd. De kap, die uit de 17de eeuw dateert, bevat twee dekbalkjukken met schaarspanten en nokbalk van eiken- en grenenhout. De zijgevels van het voorhuis zijn gemeenschappelijk met de buurpanden. Interieurelementen:Over de interieurelementen is geen documentatie voorhanden. | 3 |
Erf, bijgebouwen, diversen:De smalle strook links achter het losse achterhuis is onbebouwd en reikt tot aan de Binnendieze. | 4 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenHet pand Kruisstraat 18-20 heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de samenhang met de historische gebouwde omgeving en de historische perceelsstructuur. De gevelwanden van de Kruisstraat vormen een fraai historisch ensemble. Aanvullende stedenbouwkundige waarde is gelegen in het gegeven dat het perceel vanaf de Kruisstraat tot aan de Binnendieze reikt, zij het dat het achterste deel wel is versmald. Daarnaast heeft het pand architectonische waarde vanwege zijn historische hoofdvorm en de bakstenen lijstgevel met winkelpui van rond 1900.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenHet hoofdhuis heeft bouwhistorische waarde vanwege de oude kelder en zijmuren. Rond 1900 heeft het pand een ingrijpende modernisering ondergaan. Ook de onderdelen uit deze bouwfase hebben bouwhistorische waarde, en dat geldt ook voor het uit de 17de eeuw daterende losse achterhuis, dat nog oude muren, verdiepingsbalklaag en kap bevat.3. Cultuurhistorische waardenHet pand heeft cultuurhistorische waarde als zijnde een woon-werkhuis dat een oude kern heeft, maar rond 1900 sterk is gewijzigd, en dat in de 17de eeuw is voorzien van een los achterhuis.Het object Kruisstraat 18-20, bestaande uit een huis met een oude kern, een lijstgevel en kap van rond 1900 en een los achterhuis uit de 17de eeuw, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 5 |
Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)
Mosmans
Kruisstraat
Gielen
| 45 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Adresboeken
Kruisstraat 18
Kruisstraat H 172 (????)
| 1865 | A.P. de Leeuw (mr. broodbakker) |
| 1875 | A. de Leeuw (mr. broodbakker) |
Kruisstraat H 221 (1880)
| 1881 | A. de Leeuw (mr. broodbakker) |
| 1908 | D.M. Gielen (brood-, beschuit- en kleingoedbakkerij) |
Kruisstraat 18 (1909)
| 1910 | D.M. Gielen (brood-, beschuit- en kleingoedbakkerij) |
| 1928 | D.M. Gielen - W.J.A.M. Gielen - H.C.M. van Helvoort |
| 1943 | D.N.P.M. Gielen (bakker) |
| 2003 | Hellen & Diana (Conceal jewelry) |
Kruisstraat 20
Kruisstraat H 221a (????)
| 1908 | W.F.L. Thomas (boekhouder) - wed. J.C.F. Thomas |
Kruisstraat 20 (1909)
| 1910 | N. Thomas - W.F.L. Thomas (boekhouder) |
| 1928 | W.F.L. Thomas |
| 1943 | A. van Heertum (pensionhoudster) |
Bossche Encyclopedie |