Onbekend, 31 mei 2003

Citadellaan 7 : Kruithuis

ontwerp: Jan van der Weeghen
bouwjaar: 1609-1621

Het zeshoekige gebouw is een ontwerp van Jan van der Weeghen en gebouwd tijdens het Twaalfjarig Bestand 1609-1621. Jan Van der Weeghen was krijgsbouwkundige in dienst van de aartshertog. Drie jaar heeft men er over gedaan: 1618-1621. Het werd opgericht om als opbergplaats voor munitie te dienen in tijden van belegering door prins Maurits en Frederik Hendrik. In die functie is het een uniek gebouw. Voor de tijd van het Kruithuis lag de munitie van de stad opgeslagen in kleinere depots, zoals torens en rondelen van de stadsmuren.
In 1975 vond er een grondige restauratie plaats waarbij de toenmalige, lager gelegen positie weer zichtbaar werd gemaakt, evenals de toegangspoort met brug die over de stadsgracht liep. Die gracht werd in 1769 gedempt.
De dienst Domeinen heeft het gebouw in 1917 afgestoten en overgedragen aan de gemeente 's-Hertogenbosch. Tot 1972 heeft het allerlei functies gehad: opslagplaats, laboratorium, houtzagerij, openluchtheater, repetitielokaal voor Het Brabants Orkest en expositieruimte voor de Gemeentelijke Tentoonstellingsdienst.
Bron: Bastion Oranje
~~~
Tijdens het "Twaalfjarig Bestand" van 1609-1621, in de "Tachtigjarige Oorlog", zijn de verdedigingswerken van de stad fors versterkt. Bijna alle bastions en buitenwerken zijn toen gebouwd. Zo ook dit Kruithuis. Het is ontworpen door Jan van Weeghen naar een voorbeeld in Delft. Het gebouw heeft een fraaie binnenplaats en het opvallende is dat de buitenmuren veel dikker zijn dan die aan de binnenzijde. Ook het dak heeft een lichte constructie. Dit is gedaan om in geval van een explosie de druk omhoog te leiden waardoor er geen schade in de stad ontstond, ook de ingang is van de stad afgekeerd.
Bron: Vestingwandelingen
Bosch allerlei

Bossche Kruithuis Vestingmuseum?

door Ed Hupkens / Gerard ter Steege

26
Noten
1.Ernest Verhees heeft op grond van bronnenonderzoek aannemelijk gemaakt, dat het Joost van den Vondel is geweest, die pas ná de inname van de stad in 1629 in een lofdicht op Frederik Hendrik, de term ‘Moerasdraak’ voor het eerst heeft gebruikt.
2.Ook wel Zuiderfrontier geheten.
3.Een approche, of sappe, is een naderingsloopgraaf bij het beleg van een vesting. Approches werden in zigzagvorm aangelegd, door sappeurs, een aparte militaire eenheid, voorlopers van de genietroepen.
Bossche Kringen 3 (2018) 26-28
Bossche monumenten

Juweel uit vroege 17e eeuw

door Ed Hupkens

7
Stadsblad woensdag 24 december 2014 | 7
Rijksmonumentenregister

Citadellaan 7, 5211 XA te 's-Hertogenbosch

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
Verhalen en legenden

Het Kruithuis

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 12 december 1991
Artikelen
1878

J.C.A. Hezenmans, Victor de Stuers

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch
Mededeelingen van de Rijks-adviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst.
Uitg. onder toezigt van de Rijks-adviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst. Eerste deel, eerste aflevering ('s-Gravenhage 1878) 15-16
 
1924

H.J.M. Ebeling

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch
Buiten 48 (1924) 569-573
 
1943

J. Hollestelle

Het Kruithuis van 's-Hertogenbosch
Heemschut (1943) 51-57
 
1945

H.A.M. Ebeling

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Verzet tegen het bouwen daarvan door de ambachten wegens hun ... biertje
De VVV gids 2 (1945)
 
1948

P.H. van Kessel

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch
Heemschut 25 (1948) 34-37
 
1975

Redactie

Bruggehoofd (uit 1618) Kruithuis blootgelegd
Brabants Dagblad, vrijdag 27 juni 1975
 
1975

Redactie

Allerlei activiteiten in Den Bosch. Restauratie van het Kruithuis hoogtepunt Monumentenjaar
Brabants Dagblad, maandag 21 juli 1975
 
1975

Redactie

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch
Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1975)
 
1976

Redactie

Aankleding terrein Kruithuis
Brabants Dagblad, dinsdag 13 januari 1976
 
1976

Redactie

Totale kosten ruim miljoen gulden. Belangrijke vondsten bij restauratie Kruithuis
Brabants Dagblad, vrijdag 12 maart 1976
 
1977

A.H. van Drunen

Het kruithuis van 's-Hertogenbosch ()
Bulletin Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 4/5 (1977) 200-215
 
1978

Redactie

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch
Uitgave van het gemeentebestuur, vierde oplage (1978)
 
1983

C.P.F. van Aalst

Toepassingsmogelijkheden van archeologische en bouwhistorische onderzoeksresultaten in de stedebouw
Van Bos tot Stad (1983) 171
 
1983

Cees Zwinkels

Kruithuis Den Bosch moet (weer) toren worden. Sjoerd Soeters wint meervoudige opdracht
De architect 12 (1983) 40-47
 
1983

Subterra

Kruithuis 's Hertogenbosch. Planoverwegingen sub terra
s.n. ('s-Hertogenbosch 1983)
 
1985

Redactie

Kruithuis
Encyclopedie van Noord-Brabant 2 (1985) 358
 
1987

Jos Poodt

Museum Het Kruithuis
S(p)ector 1 (1987/1988) 4-5
 
1988

Jos Poodt

Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Museum voor hedendaagse kunst
Brabantia 9 (1988) 19-20
 
1991

Henny Molhuysen

Verhalen en legenden : Het Kruithuis
Brabants Dagblad, donderdag 12 december 1991
 
1993

H. Weulink, E.A. Dekker

Stedelijk Museum voor Hedendaagse Kunst. Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Huisvestingsonderzoek
Twijnstra Gudde. Amersfoort 1993
 
1994

Michael Lehmann

Borek Sípek en het verschil in schaal. De architect van het nieuwe Kruithuis
Brabantia 2 (1994) 22-23
 
1995

Redactie

Uitbreiding Museum Het Kruithuis
Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1995?)
 
1995

R.H. Chan Jon Chu

Het Kruithuis onder de loupe genomen. De kwaliteit van de bedrijfsprocessen van het Stedelijk Museum voor Hedendaagse Kunst
Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1995)
 
1996

H. Bruggeman

Het Kruithuis en zijn omgeving gelegen te 's-Hertogenbosch. In wijk M langs de Zuid-Willemsvaart
H. Bruggeman ('s-Hertogenbosch 1996)
 
1996

Redactie

Karakteristiek gebouw overleefde onbeschadigd Tachtigjarige oorlog. Van kruitmagazijn tot kunstpodium
Brabants Dagblad, dinsdag 27 februari 1996
 
1997

Redactie

Kunstuitleen Museum Het Kruithuis viert zilveren jubileum. Kleding van Mathilde Willink en sieraden
Uit! 3 (1997) 18
 
1998

Aicha Bouwens

Yvonne Joris. Directeur van Het Kruithuis. Een museum als Het Kruithuis is gewoon waardevol voor 's-Hertogenbosch. Ik zou graag willen dat de politiek de waarde ervan meer of beter zou onderkennen
Entrance (december 1998) 14-15
 
1999

Jo Hendriks

Moette nou toch's kijke. Het Kruithuis
KringNieuws 5 (1999) 13
 
2001

Theo Hoogbergen

Bevlogenheid en troebelen rond de kunst. Pragmatische oplossingen?
Bossche Bladen 4 (2001) 129-132
 
2003

C.J. Limonard

Korte mededelingen over historische vestingen en voormalige verdedigingswerken. 's-Hertogenbosch
Saillant 2 (2003) 39-41
 
2011

Gebouw staat voorop bij Hendrick de Keyser

• Hendrick de Keyser wil het Kruithuis en omliggende panden overnemen van gemeente Den Bosch.
• Woordvoerder gaat nog niet inhoudelijk in op de plannen. „De gebouwen staan bij ons voorop."
Robèrt van Lith | Brabants Dagblad, vrijdag 4 februari 2011
 
2011

Wim Hagemans

Den Bosch wil Kruithuis aan vereniging verkopen
Brabants Dagblad, donderdag 3 februari 2011
 
2011

Robèrt van Lith

'Stad geeft mooiste pand uit handen'
Brabants Dagblad, vrijdag 4 februari 2011
 
2011

Wim Hagemans

VVD en CDA kritisch over verkoop van Kruithuis
Brabants Dagblad, zaterdag 12 februari 2011
 
2011

Verkopen? Dan liever de lucht in

Wat moet Den Bosch toch met het monumentale maar onhandige Kruithuis? Het Bosch Architectuur Initiatief en de BNA wijden er hun jaarlijkse prijsvraag aan.
Mieske van Eck | Brabants Dagblad, zaterdag 7 mei 2011
 
2011

Een vrijstaat, fietshotel of kruithuis

Het Kruithuis maar dan net even anders. De ontwerpen voor een nieuwe inrichting buitelen bijna over elkaar heen. De ideeën zijn te zien in het Stadskantoor.
Mark van de Voort | Brabants Dagblad, vrijdag 17 juni 2011
 
2011

Kruithuis moet zich naar de stad keren

• Happel Cornelisse Architecten wint Bossche Archituurprijs met Cour d'Honneur.
• Volgens de winnaar moet het Kruithuis zich openen naar de stad.
• De jury ziet nieuw leven voor het monumentale gebouw.
Mieske van Eck | Brabants Dagblad, zaterdag 2 juli 2011
 
2011

Jolien van de Griendt

'Reset het Kruithuis' levert spannende ideeën op.
Bossche Omroep, zondag 31 juli 2011
 
2012

Redactie

Mogelijke verkoop Kruithuis uitgesteld
Brabants Dagblad, donderdag 28 juni 2012 | 29
 
2015

Kruithuis en Stok pakken uit

Een knallend feestje in Het Kruithuis, dat moet het worden. Het Stedelijk Overleg Kunstenaars 's-Hertogenbosch (Stok) bestaat 25 jaar en heeft nog lang niet al haar kruit verschoten. Komende zondag viert Stok vanaf 13.00 uur feest in haar vaste stek, Het Kruithuis.
Mark van de Voort | Brabants Dagblad, vrijdag 23 oktober 2015 | 9
 
2016

Kruithuis keert terug naar het jaar 1629

De Kring Vrienden heeft grote plannen voor een Vestingmuseum in het Kruithuis. Maar er is ook nog zoiets als de Zuid-Willemsvaart.
Jos van de Ven | Brabants Dagblad, vrijdag 28 oktober 2016 | Regio 1
 
2016

Aanpassen Kruithuis is duur

De toekomst van het Kruithuis staat al jaren regelmatig op de agenda. Maar het gebouw aanpassen is kostbaar, zeggen de kunstenaars die het tijdelijk gebruiken.
Mieske van Eck | Brabants Dagblad, zaterdag 29 oktober 2016 | Regio 6
 
2017

Landschappen laten Kruithuisruimtes zinderen

Het Kruithuis is een van de karaktervolste expositieplekken in Den Bosch. Schitterende ruimtes waar de geur van hout en historie hangt.
Mark van de Voort | Brabants Dagblad, zaterdag 14 januari 2017 | Regio 7
 
2017

Jos van de Ven

Kruithuis wordt toch een Vestingmuseum
Brabants Dagblad, zaterdag 23 december 2017 | Regio 3
 
2018

Gerard ter Steege en Ed Hupkens

Bossche Kruithuis Vestingmuseum?
Bossche Kringen 3 (2018) 26-28
 
2022

Nik de Vries

Stad : Kruithuis anno 2022
Bossche Kringen 2 (2022) 61-62
 
2022

Restauratie Kruithuis pakt 4,5 ton duurder uit

De restauratie van het Kruithuis aan de Bossche Citadellaan en verbouwing tot in een vesting- en watermuseum pakt zo'n 4,5 ton duurder uit dan verwacht. „Onvermijdelijk en jammer. Maar het wordt prachtig.”
Marc Brink | Brabants Dagblad, vrijdag 29 juli 2022 | Regio 2
 
2023

Nik de Vries

Kruithuis en museum
Bossche Kringen 3 (2023) 18-19
 
2023

Redactie

Restauratie wapensteen Museum Kruithuis
Bossche Kringen 4 (2023) 32-33
 
2023

Endy Govaers

Kruithuis 3: de doeners
Bossche Kringen 5 (2023) 11-13
 
2024

Wim Hagemans

Het Kruithuis, van 'poptempel' tot vesting- en watermuseum
Bossche Kringen 2 (2024) 16-17
 
2024

Jeroen Lijdsman en Jan van Boxtel

Spreul Kruithuis: Dormi ut expergis caris
Bossche Kringen 2 (2024) 50-51
 
2024

Wim Hagemans

Een meute jachthonden tegen verbouwing Kruithuis tot 'Kunsthuis'
Bossche Kringen 4 (2024) 32-35
 
Geschiedenis
1618 Begonnen wordt met de bouw van een Kruithuis ter berging van de in de stad opgeslagen munitie. Het dient een stevig gebouw te zijn (muren van één meter dik) met zowel een uitgang naar de van de stad afgewende zijde als met een binnenplaats, als met een 'zwak' dak, om bij geval van een ontploffing deze niet in de richting van de stad te laten uitgaan.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1975 De restauratie van het uit het begin van de 17e eeuw gebouwde Kruithuis is gereed gekomen.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
Open Monumentendag
2010

Het Kruithuis

Citadellaan 7

Oorspronkelijk lag dit uit 1618 stammende kruitmagazijn met zijn in een regelmatige zeshoek gebouwde vleugels in een laaggelegen en drassig gebied binnen de 14e-eeuwse stadsmuur. Er lag een gracht omheen. Door ophoging van het terrein in de 19e en 20e eeuw toont het Kruithuis nu minder hoog. De in zandsteen uitgevoerde klassieke toegangspoort, voorzien van pilasters en fronton, is gereedgekomen in 1629. Binnen zijn de houten balklagen en kapconstructies grotendeels oorspronkelijk, net als de bouwmuren, traptorens en andere hoofdconstructies. Na diverse niet-militaire bestemmingen in de 19e en 20e eeuw (werkplaats, opslagplaats, vergaderruimte (de architectuurstroming ‘Bossche School’ vond hier zijn oorsprong) en museum) beheert Stichting Stok nu het Kruithuis, een beroepsorganisatie voor beeldend kunstenaars in ’s-Hertogenbosch.
Magazine Open Monumentendag (2010) 25
 
2015

Kruithuis

Tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog werd in 1618–1620 dit stedelijk kruitmagazijn gebouwd naar ontwerp van Jan van der Weeghen. Het zeshoekige gebouw lag in een drassig gebied binnen de wallen aan de rand van de stad. Het werd omgeven door een gracht. Door ophoging van het omringende terrein in de 19e en 20e eeuw lijkt het gebouw nu minder hoog. De fraaie, in zandsteen uitgevoerde klassieke toegangspoort, voorzien van pilasters en fronton is gereedgekomen in het beroemde jaar 1629. Het interieur met zijn houten balklagen en kapconstructies is nog grotendeels authentiek.
Magazine Open Monumentendag (2015) 36
 
Raadsbesluiten
2011

Verkoop Kruithuis en omgeving aan Vereniging Hendrick de Keyser

De raad wordt met een raadsinformatiebrief geïnformeerd dat het Kruithuis en omgeving te koop worden aangeboden aan de Vereniging Hendrick de Keyser. Het gaat om de panden Citadellaan 1, 3, 5 en 7 en Vliertstraat 4, 6 en 8. Ze zijn niet geschikt voor huisvesting van de gemeente of gesubsidieerde instellingen. De doelstellingen van de Vereniging Hendrick de Keyser bieden de grootste kans op zorgvuldige herontwikkeling en gebruik van het Kruithuis.
B&W Besluitenlijst dinsdag 1 februari 2011
 
Stadsrekeningen
1617

Kapittel 18

• Het amunitie-huis aan de Orthenpoort gebouwd, waarvoor de Stad 's Hertogenbosch f 12.000 toestaat, te betalen in twee jaar, met maandelijksche betalingen van f 500.
• Jonkhr. Alberto van den Dungen, Ridder, Raadsheer van 's Hertogenbosch, belast met het toezigt op het bouwen van het amunitie-huis.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1240-1242
 
1617

Kapittel 21

De eerste steen aan het nieuwe amunitie-huis door den President-schepen gelegd.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1246
 
1618

Kapittel 18

• Materialen en werkloon, tot verdere opbouwing van het nieuwe amunitiehuis.
• Jonkhr. Albert van den Dungen, Ridder, Schepen der Stad, met het oppertoezigt, Jacob van de Leemput en Francois Fierlands met het toezigt op de bouwmaterialen en de werklieden belast.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1252-1253
 
1619

Kapittel 15

Bijdrage van H.D. Hoogheden tot het bouwen van het nieuw amunitiehuis.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1256
 
1619

Kapittel 12

Aanbesteding van het nieuwe amunitiehuis bij de Orthenpoort.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259
 
1619

Kapittel 18

• Daggelden, arbeidsloon en materialen voor het in aanbouw zijnde aminutiehuis bij de Orthenpoort.
• Model in hout van het amunitiehuis naar Brussel gezonden.
• Arbeidsloon en materialen voor dat amunitie huis.
• Jonkhr. Alberto van den Dungen, Ridder, Raadsheer der Stad, Directeur der bouwing.
• Dirk Dirksz van Erp c.s. Aannemers van het Amunitiehuis.
• Betalingen voór- of aan die aannemers.
• De Meiboom op het nieuw amunitiehuis aan de Ortenpoort, geplaatst.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259-1261
 
1619

Kapittel 21

• Vereering aan de metselaars en timmerlieden die den Meiboom op het amunitiehuis plaatsten.
• Bekendmaking der aanbesteding van het amunitiehuis.
• Commissie tot het bestek voor het te bouwen amunitiehuis en om daarover met verscheidene meesters van buiten de Stad, te spreken.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259-1262-1265
 
1620

Kapittel 17

Uitgaven voor aannemingspenningen en bouwmaterialen aan het nieuwe Amunitiehuis bij de Orthenpoort.
Bron: Stads Rekeningen van het jaar 1620-1621. Deel 2, blz 1285
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1285
 
1620

Kapittel 22

• Het nieuw amunitiehuis, door dekens der timmerlieden, metselaars en leidekkers, opgenomen.
• Betaling aan mr. Jan van der Wege, Doctor in de medicijnen en Ingenieur, voor diensten bij de bouwing van het amunitiehuis, aan de beplantingen, alsmede om straten, rivieren en bruggen geometrisch op te nemen.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1289
 
1621

Kapittel 17

Betaling der gedane buitenwerken, tot het bouwen van het amunitiehuis aan de Orthenpoort.
R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1295-1296
 
Afbeeldingen
  • 1923
  • 11 juni 2008
  • 11 juni 2008
  • 11 juni 2008
  • 11 juni 2008
Literatuur en bronnenpublicaties

Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 14-15

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Geschiedenis van Noord-Brabant (1996-1997) III. 327, 329, 331, 335

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 18, 175, 204, 210

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 177, 182

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 167-168

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 44, 393, 394

R.J.P.M. (René) Vroomen Wapens in 's-Hertogenbosch, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch (2021) 24-25

n: vermelding in een voetnoot