Bossche Encyclopedie

afb. Fotopersbureau Het Zuiden, 9 maart 1939

Siberië

De Dieze. De plaats waar de nieuwe brug over de rivier zal komen. Gezicht op de noordelijke oever. Industrie op het terrein Siberie met Werfpad, Vaaltweg en Houtpad. Op de achtergrond het torentje van de Sacramentskerk op De Vliert.

Stadsarchief (0029650)

Ons Dorp

Knutsel vleugels van gaas, latten en doek. Bind ze op je rug. Wacht op zuidwestenwind. Spring van de Van Lanschot-toren. Vlieg, geniet en kijk. Daar, de Vogel- en Duliwijk: ingeklemd tussen Dieze, spoor en Orthenseweg. Ooit was het de Bermuda-driehoek van Den Bosch. Wat er verdween zodra je hier belandde? Goeie hoop.

De volksmond sprak van de Siep. Voluit: Siberië. Koude naam, hete buurt. Arbeidershuisjes, een woonwagenkamp, houten kapel, politiepostje, de Vaalt- alias Stronthaven en schoenenfabriek Van Haren – 20.000 paar per week. Vanaf de jaren zeventig kwamen de slopers. Nu wonen er nog 535 zielen. Tijd voor een bezoekje oftewel Close Encouters of The Siep Kind.

Ooit was de Siep dorps, nu oogt ze werelds. Vlaggen van Global Living wapperen aan het Werfpad. De GGD in de Vogelstraat verwelkomt bedevaartgangers naar Mekka op een apart spreekuur – Allah beschermt niet 100% tegen de meningokokkenziekte. Ook bij de Gamma staat de wereld op de stoep: barbecue New Delhi en tuinhuisje Florida. Achter de bouwmarkt wacht de moskee. Een kudde schaapjeswolken nadert – het heelal is halal.

Verderop in de Gruttostraat groet Stelian Teglus de klanten van Albert Heijn. Een Daklozenkrantpasje prijkt op z’n trainingsjasje. Stelian (35) komt uit de Roemeense stad Osand. Nu woont hij in Antwerpen. Hij is forens. Elke dag brengt een auto Stelian en andere leden van de bedelbrigade naar Den Bosch. Kijk, hier in zijn rugzak: een kreukelportret van z’n kinderen. Zes en vier jaar. Stelian toont zijn trotse lach. Hoef je niet om te bedelen. Geeft-ie je zo.

Tussendoorvraag: is de Siep in de 21ste eeuw echt internationaal geworden? Bènde gek! Dit is nog altijd Ons Dorp, waar Voets, Trum, Kroon, Spruyt, Doomernik en andere Bossche families met elkaar vergroeiden – geen anti-klitshampoo tegen gewassen. In deze volkswijk roffelde Drumband Emiliaan, breiden voetbalmoeders de doelnetten van armlastig RKJVV, hielden The Bolero’s huisconcerten en durfden agenten pas een inval te doen nadat ze de polis van hun arbeidsongeschiktheidsverzekering hadden geraadpleegd.

Maar Ons Dorp is veranderd. Meer Kanskaarten, minder Algemeen Fonds. De Sieperianen zijn wijzer geworden, weet Wim Verhagen (54) uit de Kogelbloemstraat. Plus grijzer, waardoor je nog zelden arrestatieteams ziet. Vluchten met een looprekje schiet ook niet op.

Wim alias de Bobbert is stukadoor. Hij is de Pelikaanstraat geboren. Zijn 79-jarige vader, tot 2010 de roemruchte keeper van RKJVV-senioren, heet ook Wim. Bijnaam: ‘t Vèrken, want lang geleden is hij met letsel op een ladder het OJC-veld af gesjouwd. Wim jr. is blij dat de Duliwijk de sloopplannen overleeft. Kijk, daar verderop bij z’n schoonzus Ria. Die gele hijskraan: BrabantWonen. Compliment, want ze pakken het onderhoud van alle 44 woningen grondig aan. Gelukkig komt er geen groen. Van die hoge bomen op het Akelei-pleintje hebben ze al zat ellende: viezigheid op de auto’s en longklachten. Binnenkort komt er een handtekeningenactie. Met een doktersverklaring. Omhakken die handel.

Wat overeind blijft, is de zorgzaamheid. Ons kent ons. Zo organiseert Wim al twee jaar een buurtzwembad. Op de stoep, 7500 liter met glijbaan. Alle kinderen zijn welkom. Volgende project? IJsbaantje in de winter. Met Glühwein. Een buurtcafé hebben ze al. Nee, niet Metropole. Bij Chrisje, in de garage.

Wat Wim wel dwarszit: er is geklaagd. Door die-van-de-koopwoningen verderop. Ze zeuren. Over losgekoppelde aanhangwagentjes en het buurtzwembad. Zo krijgen ze hun huis niet verkocht, beweren ze. Wim weet wie het zijn. Straks gaat-ie d’r langs. Even iets verduidelijken. Maar eerst douchen. Doe vandaag maar extra koud, Wim.

Eric Alink | Brabants Dagblad, woensdag 7 september 2011,

De 'Sieb', het oudste Bossche industrieterrein

Bedrijven vestigen zich tegenwoordig in 'industrieparken'. Enkele decennia geleden sprak men van 'industrieterreinen', nog langer geleden hadden dergelijke gebieden geen speciale naam. Er stonden fabrieken en doorgaans werd daar niet gewoond, maar gewerkt. De industrie concentreerde zich rond spoorwegstations en havens, langs kanalen en aan de rand van de stad.

In 1933 werd het hulpkerkje dat onder de parochie van Sint-Pieter hoorde, gebouwd. Pastoor De Kroon overlegt met enkele jeugdige parochianen. (Foto Stadsarchief stamboeknr. 33.334)

Tot aan de opheffing van de vesting 's-Hertogenbosch (1874) waren wonen en werken echter niet van elkaar gescheiden. Bedrijven en werkplaatsen lagen vaak achter woonhuizen, de bewoners namen de hinder veroorzaakt door stof, lawaai en stank maar voor lief. Een enkele keer werd het te bar zoals bij een leerlooierij aan de Doode Stroom die vooral in droge zomers zo'n ondraaglijke stank verspreidde dat er protesten rezen.
Door de Hinderwet van 1875 kregen gemeenten een mogelijkheid om werkzaamheden die 'gevaar, schade of hinder' veroorzaakten te weren of tot verplaatsing te dwingen. Na de sloop van de vestingwerken, die in 1879 aanving, werd het mogelijk om buiten de wallen te gaan bouwen. Het oog viel al gauw op het gebied ten noorden van de Citadel. Na de aankoop van de vestingwerken van Domeinen (1878) had de gemeente hier eigen grond. Gezien de heersende windrichtingen - west, zuid- of noordwest - was er niet zo gauw stankoverlast. Alleen de Orthenaren zouden er hinder van kunnen hebben, maar die waren weinig in getal. Het terrein lag aan de spoorlijnen naar Nijmegen en Utrecht, zodat een aansluiting mogelijk was (die kwam er overigens pas in 1899). Belangrijker was de ligging aan de Dieze. De schepen die de beer naar de Meierij vervoerden, konden hier aanmeren.
De gemeente besloot dan ook in 1881 dit gebied uit te kiezen als locatie voor een nieuwe mestvaalt en een opslagplaats voor beer.¹ Vanaf 1882 vestigden zich hier ook bedrijven. Zo kwam er een scheepswerf en een verhuisbedrijf. In 1892 vestigden er zich de paardenslachterijen van

146

Overzicht van het terrein 'Siberië, een opname uit 1951. Op de voorgrond de Dieze; rechts de Vogelwijk en links de spoorbrug. Op de achtergrond Orthen met de Lambertuskerk. (Foto Stadsarchief stamboeknr. 43.440)

Hendrik Mulder en D. Hoedemakers. Het jaar daarop werd vergunning gegeven aan de gebroeders Van Swaay voor de vestiging van een creosoteerbedrijf. Hout werd hier met zware chemicaliën verduurzaamd. Hout en chemicaliën wilden goed branden en daarom had men dit soort activiteiten liever niet in de stad. De gemeente droeg het hare bij door er een ontsmettingsoven te bouwen voor kledingstukken en huisraad van mensen die aan een besmettelijke ziekte hadden geleden. Kortom: alles wat vies en vuil was kwam hier terecht. In 1893 valt in de raadsnotulen voor het eerst de naam 'Siberië'.² De toponiemen 'Siberië' en 'De Krim' komen meer voor. In het algemeen werden zij door de bevolking bedacht voor locaties die ver weg lagen of waar het niet goed toeven was. Een woonwijk in Zaltbommel heet in de volksmond de Balkan en een wijk in Groningen wordt Siberië genoemd. In 's-Hertogenbosch werd Siberië al gauw ingekort tot 'de Sieb'.
In de jaren negentig kwam er meer vaart in deze ontwikkeling. Dit hing samen met de geleidelijk rijpende plannen van de gemeente om een eigen reinigingsdienst op te richten. De stad groeide en dus kwam er steeds meer afval. Naast de oude mestvaalt moest een nieuwe grotere worden aangelegd. In 1895 stelde het gemeentebestuur een 'plan' vast. Er kwam een nieuwe insteekhaven. Siberië was bestemd voor de opslag van afval zoals todden, lompen en beenderen. Ook de handel in brandstoffen zoals steenkolen en een darmenzouterij konden hier terecht. Onder de handelaren in afvalproducten komen we enkele joodse ondernemers zoals Menco en Leviticus tegen, maar ook de in Berlijn gevestigde firma C. Drechsler.
In 1895 blijken er mensen op Siberië te wonen. Niet iedereen was het daarmee eens, want wonen in de nabijheid van bergen afval was ongezond. Sommigen redeneerden dat er nu wel spoedig artsen zou
den komen die zouden eisen dat de mest-

147

Een opname uit 1960: de Kanariestraat (Foto Stadsarchief stamboeknr. 26.010)

vaalten weg moesten omdat er mensen woonden. Het was beter bewoning niet aan te moedigen door, zoals werd voorgesteld, er een pomp voor drinkwater te slaan. Die mensen hoorden daar niet en als ze er zonodig wilden wonen dan moesten ze dat maar zelf weten.³ De meerderheid vond dat standpunt echter te radicaal en er kwam dus gas en water. In 1899 bouwde de gemeente nog een lokaal bestemd voor de berging van lijken van drenkelingen, vermoorde personen en verongelukten.⁴ Kort daarna werd hier ook de Gemeentewerf gebouwd.
Na de Eerste Wereldoorlog ontstond ten noorden van de eigenlijke Sieb een woonwijk, de Vogelwijk genaamd. Met de aanleg van de Hoge Diezebrug in 1939 verdwenen de mestvaalt en een deel van de bedrijven. Thans herinnert alleen de naam Vaaltweg nog aan de oudste locatie van de huidige Afvalstoffendienst. Het gebouw dat tot voor enkele jaren geleden als moskee gebruikt werd is ook bijna honderd jaar oud. Oorspronkelijk was dit de talkfabriek van H. Gostelie.⁵ Uit huiden en slachtafval werd hier talk gewonnen, een belangrijke grondstof voor de zeepfabricage.

148

Noten
1.	Notulen Gemeenteraad 's-Hertogenbosch, 15 juli 1881, nr. 23.
2.	Notulen Gemeenteraad 's-Hertogenbosch, 1 februari 1893, nr 15.
3.	Notulen Gemeenteraad 's-Hertogenbosch 14 november 1895, nr. 18 vlgnr. 148.
4.	Notulen Gemeenteraad 's-Hertogenbosch, 31 mei 1899, nr. 10.
5.	Notulen Gemeenteraad 's-Hertogenbosch, 17 november 1899, nr. 2 (besluit tot verkoop grond aan H. Gostelie, fabrikant).

Tijdschrift 's-Hertogenbosch 6 (1998) 146-148

Siberië, de Vogelwijk en het woonwagenkamp

Op de plek van het voormalige woonwagenkampje op 'Siberië' staat nu de doe-het-zelf-markt van de Gamma.

Aan het eind van de vorige eeuw vond de eerste Bossche stadsuitbreiding sedert eeuwen plaats: Het Zand. Maar tegelijkertijd werd er ook een stukje ten noorden van de stad en ten westen van de weg naar Orthen opgehoogd. Dit terrein was zo ver gelegen, dat het door Bosschenaren 'Siberië' ofwel 'De Siep', werd genoemd. Op dit terrein stond ondermeer de gemeentewerf. Nog in 1930 kwam de naam Siberië in officiële stukken voor, toen er dertig woningen gebouwd werden.
Het gebied ten noorden van Siberië werd eveneens opgehoogd en er ontstonden De Vogelwijk (genoemd naar de straten met vogelnamen) en de Duliwijk (genoemd naar het bouwbedrijf NV Duli, dat op haar beurt genoemd was naar de twee directeuren, de heren Van Dun en van Liempt.

Woonwagenkamp

Op Siberië kwam ook het zogenaamde woonwagenkamp. Vóór die tijd hadden de woonwagens een standplaats gekregen vlak buiten het Bastion Sint Anthonie aan de Hekellaan, waar thans de Van Veldekekade begint. In de dertiger jaren reden deze woonwagens naar hun nieuwe bestemming.
Steeds meer mensen woonden in het gebied te westen van de Orthenseweg en het was dan ook geen wonder dat in 1934 met de bouw van de scholen begonnen werd. Dat gebeurde met instemming van de parochie Sint Petrus' Banden (de Sint Pieter), tot welke parochie het gebied behoorde en die er een kleine houten kapel bezat. Eerst later werd de parochie van het Allerheiligst Sacrament gerealiseerd. Het bleek dat de aanwezige lagere scholen niet zo geschikt waren voor de woonwagenkinderen die in het kampje op Siberië woonden. In januari 1940 verzocht de St. Jansstichting het gemeentebestuur een apart lokaal ter beschikking te stellen voor het geven van onderwijs aan deze kinderen.

Karakteristiek

De wijken Siberië en de Vogelwijk hadden een eigen karakteristiek: er woonden vele zwak-sociale gezinnen. Dat was uit politieke overwegingen gedaan en er werd reeds direct bij de bouw ervan, in 1934, door de gemeentepolitie een eigen, apart politiepostje gebouwd. Dat is inmiddels een halve eeuw geleden, maar de namen Siberië en Vogelwijk staan nog steeds in een kwade reuk.
Thans zijn 'Siberië' en de Vogelwijk geheel gesaneerd; de voormalige bewoners hebben elders in de gemeente nieuwe huisvesting gevonden. Het woonwagenkamp verdween eveneens. In de vijftiger jaren werd een nieuw, regionaal kamp gerealiseerd aan de Vlijmenseweg, in 1959 werd het officieel door minister Klompé geopend. De politiek van de 70'er en 80'er jaren zorgde ervoor dat er overal in de stad sub-kampjes werden aangelegd en zou het grote kamp moeten verdwijnen. Daarop is men inmiddels teruggekomen.
het gebied ten noorden van de binnenstad heeft inmiddels nieuwe bestemmingen gekregen: de doe-het-zelf-markt Gamma en een politiebureau is gerealiseerd, er wordt druk gewerkt aan de bouw van een moskee en de brandweerkazerne. Op de plaats van het voormalige woonwagenkamp bevindt zich thans de Gamma. De namen Siberië en de Vogelwijk zijn geheel verdwenen; het gebied ten westen van de Orthenseweg heet thans Orthenpoort.

Brabants Dagblad, donderdag 22 mei 1997

1997	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : Siberië, de Vogelwijk en het woonwagenkamp Brabants dagblad, donderdag 22 mei 1997
1998	Ton Kappelhof De 'Sieb', het oudste Bossche industrieterrein 's-Hertogenbosch 4 (1998) 146-148
2019	Ed Hupkens Oudste locatie Afvalstoffendienst Bossche Kringen 4 (2019) 5-7

Siberië

Ons Dorp

De 'Sieb', het oudste Bossche industrieterrein

Siberië, de Vogelwijk en het woonwagenkamp

Woonwagenkamp

Karakteristiek

Henny Molhuysen

Ton Kappelhof

Ed Hupkens

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina