afb. Fotopersbureau Het Zuiden, 1950
Het 'stallekes kijken' gebeurde in 's-Hertogenbosch traditioneel op de tweede kerstdag. De kinderen gingen met vader en moeder naar de Sint-Jacob, de Sint-Pieter, de Leonardus of de Kruiskerk. Vanzelfsprekend ook naar de kloosterkapellen: naar de overvloedig versierde stal bij de Redemptoristen en Maria met het prachtige, golvende haar bij de Theresiaantjes in de Clarastraat. Veel van de genoemde plekken zijn er niet meer. Maar nog steeds is er de prachtige kerstal in de Sint-Jan.
Deze unieke kerststal is eigenlijk in 1953 begonnen, bij het zilveren priesterfeest van plebaan Van Susante. Op dit feest werd de jubilaris een houten eend aangeboden voor de kerststal. Daarna kwamen er méér dieren. Een paardje van de familie Otjens, opgezette honden van de families Derks en Ahsmann. Ieder jaar werd een kanarie in een kooitje opgehangen door de heer Ender. En ook het veulen van bisschop Bekkers vond - opgezet - een plaats bij de stal.
Diverse dierentuinen schonken eveneens opgezette dieren. Uit Tilburg kwam bijvoorbeeld de witte kameel Emir. Thans treft men uitheemse dieren aan als leeuwen, zebra's, apen, lama's, flamingo's en struisvogels. Ook dieren uit eigen land hebben een plaats gevonden: herten, een pauw en kleinere dieren als een haas, een poes en talloze vogels. In totaal zijn het meer dan tweehonderd dieren geworden.
Kerken en kloosters sloten hun deuren. De reeks bezoekers van de stalletjes verdwenen. Maar het waren juist de vele dieren in de Sint-Janskathedraal die bezoekers trokken, van heinde en verre. Tien jaar geleden in 1977, maakte Hakkie van Rosmalen een nieuwe kerstgroep voor de Sint-Jan. Op basis van etalagepoppen werd een groep van achttien beelden gecreëerd. Door hun grootte pasten zij wonderwel bij de reeds aanwezige dieren. Terwijl Hakkie de poppen vervaardigde, ontwierp en maakte zijn vrouw Ria de kleren.
Al tien jaar wordt deze kerstgroep in de Sint-Jan neergezet, temidden van tientallen dennebomen. Lang en hard moet er gewerkt worden om alles een passende plaats te geven. Maar dan zijn de tienduizenden bezoekers welkom. Ze kijken eerst verbaasd maar blijven kijken tot ze telkens weer nieuwe dieren ontdekken. Er komen tachtig tot honderdduizend bezoekers uit alle windstreken. Met een piek op de tweede kerstdag; de traditionele dag van het 'stallekes kijken'.
|
Aanstaande zondag trekken honderden kinderen weer naar het Bossche stadhuis om aan burgemeester Burgers de weg naar de kerststal in de Sint Jan te vragen. Op 6 januari, de feestdag van Driekoningen, zal de Bossche jeugd de wijken intrekken om bij vele deuren de bekende liedjes te zingen. De kinderen proberen groepjes van drie kinderen te vormen, waarvan er één zwart gemaakt is. Is er een vierde kind, dan mag deze meestal een ster dragen. Toch is er ooit sprake geweest van 'de vierde koning'.
Op één van de schilderijen van Jeroen Bosch ('de aanbidding der koningen'; thans in het Spaanse Prado-museum) staan vier koningen. De vierde koning is schamel gekleed, maar draagt toch duidelijk de koningskroon als herkenningsteken. Deskundigen gaven er tal van verklaringen voor, maar kenden de middeleeuwse legende van 'de vierde koning' niet.
In deze legende - die ook in Den Bosch bekend moet zijn geweest - wordt verteld dat iemand die aan epilepsie leed, de kans kreeg om één van de kronen van de drie koningen op zijn hoofd te zetten. Opeens was hij genezen van zijn ernstige kwaal. Het verhaal raakte bekend en men ging geloven dat iedereen op deze manier van epilepsie zou kunnen genezen. Vandaar ook schamele kleding van de man op het schilderij van Jeroen Bosch; een man die onmiskenbaar gekroond was.
Degenen die aan epilepsie leden in de Middeleeuwen, pasten niet in de samenleving. Men wist niet wat voor soort ziekte het was. In het mirakelboek in de Bossche Sint Jan komen 38 gevallen voor van patiënten die aan deze ziekte leden en door tussenkomst van Maria genazen. Voor ongeneeslijke ziekten wachtte een ongewisse toekomst. Ongetwijfeld zullen er zieken zijn geweest die door hun kwaal in het gasthuis van Reinier van Arkel terecht kwamen. Dit gasthuis was eigenlijk bestemd voor de opvang van zes 'arme, ellendighe, dolle ende rasende menschen'. Maar ongetwijfeld zullen er ook lijders aan vallende ziekte terecht gekomen zijn.
Een heelmeester of chirurgijn was er niet in het zinnelooshuis. Die werd slechts geroepen als de patiënten (al is dit woord eigenlijk niet op de opgeslotenen van toepassing) een lichamelijke kwaal kregen.
Het verhaal van de vierde koning is niet meer bekend. Maar toch zou dat de volgende week weer uitgebeeld kunnen worden. Drie rijkversierde verklede koningen, waarvan er één zonder kroon. De vierde persoon is dan schamel gekleed, maar draagt wel een prachtige koningskroon. „Hier komen wij aan, met onze lantaarn ...”
|
1987 |
Henny MolhuysenVerhalen en legenden : Stallekes kijkenBrabants Dagblad donderdag 24 december 1987 |
|
1992 |
Henny MolhuysenVerhalen en legenden : De vierde koningBrabants Dagblad donderdag 31 december 1992 |
|
2008 |
Wim HagemansKerstal in Sint-Jan met uitkijktorenBrabants Dagblad dinsdag 4 november 2008 (foto) |
|
2009 |
Marc SmitsKerststal Sint-Jan schakel tussen god en de mensenBossche Omroep zondag 13 december 2009 |
|
2011 |
Youri van der HorstNegen maanden per jaar bezig met kerstal Sint-JanBrabants Dagblad donderdag 10 november 2011 |
|
2012 |
Domien van der MeijdenSint-Jan zoekt inkomsten voor hoge kosten kerststalBrabants Dagblad dinsdag 11 december 2012 | 21 |
|
2014 |
Kunstenaars buigen zich over kerststal in Sint-JanHet kerkbestuur van de Sint-Jan laat voortaan steeds een andere kunstenaar bepalen hoe de stal eruit moet zien. „Het 2000 jaar oude verhaal van de geboorte van Jezus verdient het om steeds opnieuw te worden verteld. Het moet op een verstaanbare manier vertaald worden”, aldus bestuurslid Pieter Kohnen. De Bossche kunstenares Nelleke de Noo bijt het spits af.
Marc Brink | Brabants Dagblad dinsdag 28 oktober 2014 | 29
|
|
2015 |
Na fikse kritiek is kerststal weer de ‘oude’In de Bossche Sint-Jan nadert de voltooiing van de kerststal. Een tussentijdse peiling.
Marc Brink | Brabants Dagblad vrijdag 27 november 2015 | 6-7
|
|
2017 |
Aanschuiven maar, in de rij en zelfs aan deze tafelDe kerststal in de Bossche Sint-Jan was gisteren amper open of de eerste belangstellenden kwamen al kijken. Eerste indruk? Top.
Marc Brink | Brabants Dagblad woensdag 13 december 2017 | Regio 4
|
|
2021 |
Nik de VriesHet kerstkind verbindt de volken
Bossche Kringen 5 (2021) 5
|
|
2021 |
Leendieren in stal Sint-Jan nu beschimmelde beesten drogenBokken, flamingo’s, kraanvogels en een uit de kluiten gewassen nieuwe hond. De dieren in de nieuwe kerststal van de Sint-Jan in Den Bosch zien er dit keer anders uit.
Peter de Bruijn | Brabants Dagblad dinsdag 23 november 2021 | Ragio 1
|
|
2021 |
Peter de BruijnVieze dieren staan weer netjes te pronken
Brabants Dagblad woensdag 1 december 2021 | Regio 2-3
|
Frans van Valderen, De kathedrale basiliek van St. Jan te 's Hertogenbosch (1949) 85