Bossche Encyclopedie | Het Hoogaltaar

afb. Saenredam, 1646

Het Hoogaltaar

Hoog-altaar

Toegewijd aan St Jan den Evangelist. 't Was "geërigeerd door 't Capittel doch meest door de fabriekmeesters", aldus Van Heurn. 1) Ik hecht aan den term "erigeeren", dien Van Heurn gebruikte, in 't algemeen niet veel waarde.

330

Noten
1.	Handschrift, Bibliotheek, Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.

J. Mosmans, De St Janskerk te 's Hertogenbosch ('s Hertogenbosch 1931) 330

Laatste standplaats der altaren voordat de kerk hervormd werd

1. Hoogaltaar: Sint Jan Evangelist en de Heilige Maagd.

373

De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch (1985) 373

Hoogaltaar

Het hoogaltaar in het priesterkoor zal herhaaldelijk veranderd zijn om den brand en de herbouwing van de kerk. Heerlijk moet het altaar geweest zijn, dat in het begin der XVI eeuw door het kunstpenseel van Hieronymus van Aken, om zijne geboorteplaats Bosch genoemd, meesterlijk beschilderd werd. Na de kerkplundering in 1566 werd hetzelfde enigszins hersteld en door den bisschop van 's Bosch met andere altaren en met de kerk gereconcilieerd; echter besloot men in den tijd van rust onder het twaalfjarig bestand ten jare 1617 het altaar allerprachtigst te vernieuwen en geschiedde de inwijding daarvan den 15 maart 1620. Naar de teekening van Joris Deur, steenhouwer te 's Bosch en aan de St. Jan werkzaam, had de Antwerpenaar Hans van Mildert het werk uitgevoerd en ontving maandelijks voor zijn arbeid en materialen de som van f 200, zooals vele kwitantiën aantoonen. In dit groot en verheven marmeren altaar werd de kroonlijst door vier Korinthische kolommen onderschraagd; daarboven zag men in eene nis het beeld van St. Jan, ter zijde beelden van het oud en nieuw verbond en dit alles bekroond door een wit marmeren beeld der Moeder Gods tusschen twee liggende engelen met wierookvaten in de regterhand, terwijl twee fraaije bas-reliefs ter zijde van het tabernakel de geboorte en de verrijzenis des Heeren voorstelden. Coppens wijst in dit altaar op eene prachtige schilderij van Hieronymus Bosch, voorstellende de schepping der wereld, doch na de teruggaaf der St. Jan aan de katholieken heeft een ander altaarstuk, verbeeldende de afdoening van het kruis, de plaats ingenomen. Men plaatse daarin het altaarstuk van Abraham Bloemaert, voorstellende het middelaarschap van Christus. Naast den hemelschen Vader, die in het midden troont, verschijnt aan de regter zijde de Zaligmaker wijzende op zijne wonden, op zijn kruis en doornen kroon; aan de andere zijde vertoont zich de H. Maagd in eerbiedwaardige houding en vestigt smeekend de oogen op haren goddelijken Zoon. Tusschen den Vader en den Zoon zweeft het zinnebeeld van den H. Geest, terwijl in de hoeken van dit heerlijk tafereel engelen de lijdenswerktuigen dragen.
Nadat het middenoxaal was weggeruimd heeft men het altaar der XVII eeuw in 1872 door een laag altaar vervangen, dat met de geschilderde ramen achter het koor een geheel moet vormen en aan het oog een ruim gezigt verschaft. De heerlijke schilderij van Bloemaert blijft in St. Jan bewaard.
Aan dit altaar had de bisschop Zoësius bij testament zes groote zilveren kandelaars geschonken, om welke schoone gift de stadsregering het versterf a latere uit de erfenis des kerkvoogds niet vorderde.

194

L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch I-V (Sint-Michielsgestel 1870-1876) IV 194-195

1975	Bert van Polen Opzienbarende ontdekking op kasteel Heeswijk. Onderdelen hoogaltaar St.-Jan teruggevonden Brabants Dagblad dinsdag 12 augustus 1975 (foto's)
1975	J.A.M. Roelands Verwarring rondom verkoop van pronkstuk uit St.Jan. Hoog-altaar versjacherd Brabants Dagblad vrijdag 5 september 1975 (foto)
1985	Redactie Tekening laatste standplaats der altaren voordat de kerk hervormd werd. 1. Hoogaltaar: Sint Jan Evangelist en de Heilige Maagd. De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch (1985) 373
1990	Willem Bergé Het voormalige hoogaltaar in de Sint-Jan In Buscoducis Bijdragen. SDU ('s-Gravenhage 1990) 439-463
2008	Redactie Zoekgeraakt renaissancebeeldhouwwerk keert terug naar Den Bosch Radboud Universiteit. Wetenschapsagenda editie 15 (8 april 2009).
2008	Wim Hagemans Delen van altaar Sint-Jan terug naar Den Bosch Brabants Dagblad woensdag 2 april 2008
2008	Theo Toebosch Erfgoed: Unieke zeventiende-eeuwse altaarbeelden uit de kathedraal Sint-Jan teruggevonden en gerestaureerd. Marmeren engelen weer wit met zeep en stoom NRC woensdag 8 april 2008 (foto)
2008	Wim Hagemans Sint-Jan krijgt marmeren altaarreliëfs terug in Bouwloods Brabants Dagblad zaterdag 12 april 2008 (foto's)

1951

Jan Mosmans

Het Hoogaltaar in de Sint Jan te 's-Hertogenbosch van omstreeks 1490 tot 1900
s.n. | 's-Hertogenbosch 1951

1612	Kapittel 17. De Ingenieurs of Mrs. van het oxaal in St. Janskerk, ontwerpen de teekening van het hoog in die kerk. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1212
1616	Kapittel 20. • Den Beeldhouwer Hans van Mildert, aannemer van het Hoog Altaar in St. Janskerk, te 's-Hertogenbosch. • Twee schilderijen gediend hebbende tot deuren voor het oude hoog Altaar in St. Jans kerk door de Stad aangekocht. • De Stad betaalt aan Hans van Mildert 600 gul, in mindering van de aannemingssom voor het maken van het nieuwe hoog Altaar. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1236-1237
1617	Kapittel 21. • Aan Mr. Hans van Mildert voor het maken van het nieuwe Hoog Altaar in St. Jans kerk 600 gul. op rekening betaald. • Tweede betaling aan Mr. Hans van Mildert voor het maken van het nieuwe Hoog Altaar in St. Janskerk. • Derde betaling aan Mr. Hans van Mildert,voor het maken van het nieuwe Hoog Altaar in St. Janskerk. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1245-1246
1618	Kapittel 6. Wijn geschonken aan den Ew. Heer Plebaan Swertius voor zijnen ijver tot het daarstellen van het nieuw Hoog Altaar in St. Jans kerk. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1249
1619	Kapittel 21. • De Regering geeft een beeld voor het nieuw hoog Altaar in St. Jans kerk. • Een zilveren schaal aan den beeldsnijder Hans van Mildert, in voldoening van alle zijne vorderingen die hij voor het maken van genoemd Altaar nog zou kunnen doen. • De huisvrouw van Hans van Mildert, ontvangt bij de voltooijing van het hoog Altaar in St. Jans kerk, eene gift van 50 gulden. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1263-1264
1620	Kapittel 21. Geschil over het maken van het hoog Altaar in St. Jans kerk, tusschen de kerkmeester en de maker Hans van Mildert ontstaan, bijgelegd. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1266
1626	Kapittel 22. Modellen voor stijlen, om het Hoog Altaar in St. Jans kerk. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1335