Bossche Encyclopedie | Parochie Sint-Pieter

Parochie Sint-Pieter

Parochie Sint-Pieter te 's-Hertogenbosch, 1425-1982

NL-HtSA Archiefnummer 0914

De St. Pietersparochie te 's-Hertogenbosch is opgericht in 1569, toen Mgr. Franciscus Sonnius de stad 's-Hertogenbosch in 4 parochies verdeelde.¹ Bij die gelegenheid werd de kapel van St. Petrus en Paulus, die in het heilig jaar 1450 door een groep Romepelgrims werd gesticht, verheven tot parochiekerk.² Nog in 1572 komt de naam voor van de parochie van St. Petrus en Paulus, maar langzamerhand wordt uitsluitend gesproken van de kerk en parochie van St. Pieter.² Deze 15e eeuwse kerk, die tijdens de beeldenstorm in 1566 en ook in 1578 kortstondig door de hervormden werd ingenomen, werd na de inname van 's-Hertogenbosch door het staatse leger in 1629 voor de katholieke eredienst gesloten en in de jaren 1645-1646 gesloopt.³ De parochie behield, terwijl de katholieke eredienst alleen in het - betrekkelijk openbare - geheim kon worden uitgeoefend haar eigen pastoor tot 1646. In dat jaar begon de periode, die tot 1840 zou duren, waarin de pastoor van de parochie van St. Jan ook deservitor van St. Pieter was, terwijl hij van 1685 tot 1763 ook nog het pastoraat van St. Catharina waarnam.⁴

In 1629 begon ook voor de katholieken van 's-Hertogenbosch de tijd der schuurkerken. Verschillende bidplaatsen ontstonden, deels bediend door de seculieren, die hun parochiekerken hadden moeten verlaten, deels door regulieren als jezuïeten, dominicanen en minderbroeders, die zich in de stad schuilhielden. Een factor van betekenis waren de kloosterkerken van de vrouwelijke religieuzen. De vrouwenkloosters werden nl. na 1629 niet aanstonds opgeheven, maar tot uitsterven veroordeeld.⁵

Na 1672 kon de katholieke eredienst weer in het openbaar worden uitgeoefend. Sinds dat jaar diende de bidplaats in de Kruisstraat als kerk van de parochies St. Jan en St. Pieter.⁶ Van 1684 tot 1693 was dat de kloosterkerk op de Uilenburg, die door de monialen was verlaten.⁷
Van 1693 tot 1702 hadden de parochies van St. Jan, St. Pieter en St. Cathrien geen vaste kerk; na 1702 was dit andermaal de bidplaats in de Kruisstraat, die in 1745 instortte.⁶ In dat jaar verhuisde pastoor Hoeks die als pastoor van de oude bisschopskerk van St. Jan de titel van plebaan voerde) met zijn gelovigen naar de schuurkerk achter de Tolbrug. Deze laatste statie was tegen het einde van de 17e eeuw door de jezuïeten gesticht, maar stond verlaten sinds 1732, toen de magistraat van Den Bosch hen had gedwongen de stad te verlaten.⁸

Hoewel door toedoen van Keizer Napoleon de St. Janskerk in 1810 aan de katholieken was teruggekomen, bleef deken-plebaan Joannes Hoogaerts de schuurkerk achter de Tolbrug bedienen. Eerst na zijn dood in 1840 kwam er een einde aan de personele unie tussen St. Jan en St. Pieter, welke laatste in Antonius van de Heuvel weer een eigen pastoor verkreeg.⁹ Pastoor van den Heuvel bouwde in 1842-1843 de waterstaatskerk, die nog heden bestaat.

Noten
1.	L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het Bisdom 's-Hertogenbosch, deel IV (St. Michielsgestel 1873) 333.
2.	o.c. IV, 336
3.	o.c. IV, 337-338
4.	o.c. IV, 338
5.	o.c. IV, 183
6.	o.c. IV, 299
7.	o.c. IV, 498
8.	o.c. IV, 293
9.	o.c. IV, 343

Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)

1819	A. van Gils Parochie van St. Petrus Katholyk Meyerysch Memorieboek (1819) 197-200
1841	J.A. Coppens Parochie van St. Pieter Nieuwe beschrijving van het Bisdom van 's-Hertogenbosch II (1843) 159-164
1873	L.H.C. Schutjens Parochie van St. Pieter Geschiedenis van het Bisdom 's-Hertogenbosch IV (1873) 333-335

1823	Reinerus Vissers Oirschot 26 februari 1798 - Mierlo 2 november 1883 (85)
1826	Johannes Martinus Baselmans Blaarthem 26 juli 1798 - Baardwijk 29 juni 1884 (85)
1832	Johannes Verberne Someren 26 maart 1807 - Hedel 16 mei 1876 (69)
1835	Jacobus van der Hagen Sint Oedenrode 25 oktober 1809 - Haaren 2 februari 1858 (48)
1837	Antonius van den Heuvel Veghel 10 januari 1803 - 's-Hertogenbosch 10 december 1864 (61)
1842	Lambertus Haenen Genk 10 oktober 1814 - Geertruidenberg 17 augustus 1881 (66)
1877	Franciscus Crillaerts Zevenbergen 23 april 1839 - Eindhoven 21 december 1902 (63)
1894	Antonius Josephus Maria Mutsaers Tilburg 29 augustus 1866 - 's-Hertogenbosch 28 april 1926 (60)
1909	Joannes Joseph de Kroon Oirschot 12 maart 1879 - 's-Hertogenbosch 2 februari 1963 (83)