afb. M. Bimmel en A.G. Oldenmenger
Markt 16 : Het Jesumanneken
bouwjaar: M.E.
verbouwingen: 1914
huidige functie: horeca
Achter de voorgevel
Het Jesumanneke aan de Markt
door Henny Molhuysen|
Een tachtig jaar oud pand aan de Bossche Markt. Anno 1914 meldt de voorgevel. Nu lijkt het een lege ruimte. De ruimte vóór het pand wordt dikwijls gebruikt als opslagmogelijkheid van terrasstoelen. Maar er heeft zich toch wel iets afgespeeld achter de voorgevel van: Markt 16? Snuffelend in de boeken kwamen we tegen dat het pand oorspronkelijk 'Het Jesumanneke' geheten heeft. Dit is wel een naam die past in deze kersttijd. De oorzaak waarom een vroegere eigenaar of bewoner dit pand zo genoemd heeft, dat weten we niet. Als we tegen de voorgevel kijken zien we er nogal duidelijk op vermeld: broodje Flipsen. Maar Flipsen woont er kennelijk niet meer en broodjes worden er evenmin gekocht. De ruimte is duidelijke bedrijfsruimte geworden voor een andere zaak. Tien jaar geleden was er inderdaag enige tijd een broodjeszaak in het pand. En wel onder de hierboven genoemde naam Boodje Flipsen. Voor die tijd kende het pand in deze eeuw nog twee andere bestemmingen. Ongeveer vijftig jaar geleden opende J. Bodar er zijn sigarenwinkel. In het kleine winkeltje rook het altijd naar tabak. Zoals vroeger zovele winkels een eigen geur hadden. Bij De Drie Mollen en bij Sweens voerden koffiegeuren de boventoon en bij de vele banketbakkers en broodbakkers in de stad kon je altijd ruiken wat er zojuist uit de oven kwam. Na het overlijden van Bodar in 1960 nam zijn weduwe de zaak over. Bodar had het pand overgenomen van de weduwe Boelens. J.W. Boelens, die in 's-Hertogenbosch in 1855 geboren was, had in zijn pand een winkel in hoeden en petten. Nadat hij in 1918 overleden was nam zijn weduwe de verkoop van de hoofddeksels ter hand. Opmerkelijk is, dat het buurpand, Markt 14, eveneens een hoeden- en pettenwinkel was, eveneens gerund door iemand met dezelfde familienaam: Boelens. Maar het waren twee verschillende zaken. Tot de klanten van Boelens behoorden niet alleen de Bosschenaren, die er hun hoeden kochten. Vele inwoners uit de omgeving, die op de Markt hun produkten verkochten, kochten hun petten bij Boelens. En aangezien tot 1931 de Veemarkt in het stadcentrum gehouden werd (op het huidige Kardinaal van Rossumplein) waren hun cliënten bereid die paar honderd meter naar de gerenomeerde zaak aan de Markt te lopen. Het ging kennelijk goed met Boelens, want in 1914 bouwde hij een nieuwe voorgevel voor zijn pand. 'Anno 1914' meldt deze voorgevel ons ten overvloede. Lang heeft de eigenaar er niet achter gewoond: vier jaar later overleed hij. Op oude tekeningen kunnen we nog zien hoe de vroegere voorgevel er uitgezien heeft, want het pand is op een van de oudste plekken van de stad gebouwd en eens heeft er iemand gewoond die zijn huis Het Jesumanneke doopte. |
Brabants Dagblad donderdag 23 december 1993
Bouwhistorie
'Het Jesumanneken'
Markt 16
|
In het begin van de 16de eeuw zal het pand nog in verbinding gestaan hebben met het linker buurpand, nummer 14 aangezien Hilde Voss in 1502/'3 wordt aangeslagen voor de zetting. In 1520 wordt het smalle pandje 'camera' genoemd. Margriet, de weduwe van Peter van Strathen, die we ook bij Markt 14 zijn tegengekomen, betaalt 5 'schelling payment' en voor de kelder onder de straat 2 'zwarten'. In 1546 wordt vergunning verleend voor de bouw van een winkel op de ingang van de kelder. Bij de haardentelling van 1553 wordt de bezitter Daniël Anthoniss Lanchuusen, die 'graftmeker' wordt genoemd, aangeslagen voor twee schouwen. Het pand heeft in verbinding gestaan met het linker buurpand. De kelder is nu nog vanuit die achter het buurpand toegankelijk. De funderingen van de beide zijmuren zijn opvallend zwaar. Ze zijn ouder dan het huidige pand en zullen tot een grote stenen voorganger behoord hebben. Aangezien het pand in 1914 op de kelder na geheel vernieuwd is, kunnen alleen de oude afbeeldingen nog iets zeggen over het huis in de 16de eeuw, dat een uit die eeuw daterende overkragende houten gevel had mogelijk met lemen vullingen tussen de stijlen en regels. De hoogte van de begane grond was bij dit pand, evenals bij het buurpand beperkt. Mogelijk was ook hier een insteekverdieping als restant van de bel-etage aanwezig van het oude stenen gebouw. De pui laat een verdeling in twee zones zien wat op een insteek wijst. De eerste verdieping bezat over de volle breedte aaneengesloten vensters, hetgeen op woon- en werkruimten wijst. De tweede verdieping lijkt kleinere ramen te bezitten. In de top, die in de 16de eeuw nog een fraaie trapgevel met stijl- en regelwerk en een gebogen timpaan met beeld bezat, zat een luik, wat op een opslagfunctie van de zolder duidt. Later wordt de gevel met houten delen bekleed. Voor het pand staat evenals bij de buurpanden een vermoedelijk permanente kraam opgesteld, die aan het huis bevestigd lijkt te zijn. | 280 |
Literatuur
ARB I 295 f 27v; CB 1520 f 97; CB 1573 f 99; HT 1553; M 1472; P 1569.
A. van Drunen, Gemeentelijk monument
Markt 16
BeschrijvingAlgemeen:Dit smalle pand is gelegen in een gesloten bouwblok aan de Markt in ‘s-Hertogenbosch. Het gebouw heeft een rechthoekig grondplan en omvat vijf niveau’s: kelder, begane grond, twee verdiepingen en een zolder. In 1914 is het pand voorzien van een nieuwe gevel. Het pand heeft een met gesmoorde muldenpannen gedekt zadeldak met aan de voorzijde een minuscuul dakschild. Dit perceel maakt deel uit van een zeer vroege verkaveling (12de eeuw).Voorgevel:Deze uitkragende houten lijstgevel is uit 1914 en ontworpen door K.C. Suyling. De oorspronkelijke gevelpuivulling op begane grondniveau heeft plaats moeten maken voor een houten pui met voordeur, winkelraam en drie bovenlichten. De vulling op eerste verdiepingniveau heeft moeten wijken voor moderne ventilatieroosters. De vulling op zowel tweede verdieping- als zolderniveau is oorspronkelijk. Dubbele draaiende ramen worden geflankeerd door een vast zijraam en zijn voorzien van een breed vast bovenlicht. De naar binnen draaiende ramen op het tweede verdiepingsniveau zijn voorzien van een balkonhek. Op zolderniveau wordt dit bovenlicht aan weerszijden geflankeerd door een houten paneel. Ter linkerzijde is het woord ‘anno’ aangebracht, ter rechterzijde het jaartal ‘1914’. De gevel is afgesloten met een uitstekende en geprofileerde bakgoot op klossen. De eenvoudige lijst is aan de onderzijde gedecoreerd met guttae.Linkerzijgevel:De linkerzijgevel sluit aan op de rechterzijgevel van het buurpand Markt 14. Waarschijnlijk bevindt zich in deze gevel oud muurwerk.Rechterzijgevel:De recherzijgevel sluit aan op de linkerzijgevel van het buurpand Markt 18. Waarschijnlijk bevindt zich in deze gevel oud muurwerk.Achtergevel:De achtergevel is vanaf de openbare weg niet zichtbaar.Interieur:Uit gegevens in het werkdossier van de gemeente ‘s-Hertogenbosch, afdeling BAM, valt op te maken dat het pand is voorzien van een inwendige kelder met tongewelf en een voorkelder met tongewelf onder de straat. In het pand zijn samengestelde balklagen aanwezig, bestaande uit moerbalken, kinderbinten en sleutelstukken. | 1 |
Redengevende omschrijvingHet pand heeft monumentale waarde vanwege de gevels, de bouwmassa, de situering en als ensemble. Het gebouw heeft tevens historische waarde alsmede bouw- en kunsthistoriische betekenis. | 2 |
Gemeente 's-HertogenboschGevel
|
Gevelsteen anno 1914 i.v.m. de nieuwe voorgevel. |
Kring Vrienden 's-Hertogenbosch
Kelder
|
Voorkelder, kelder eind 16e eeuw zeker aanwezig. |
Verkennend onderzoek publieksfuncties kelders aan Markt en Pensmarkt
Mosmans
Blok op de Markt
J. Boelens1472. "Het Jesumanneken". | 74 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Artikelen
| 1993 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : Het Jesumanneke aan de MarktBrabants Dagblad donderdag 23 december 1993 (foto) |
Adresboeken
Markt 16
M 1472
Markt B 17 (????)
| 1865 | C. Boelens (mr. pettenmaker en winkelier) |
| 1875 | C. Boelens (mr. pettenmaker en winkelier) |
Markt B 17 (1880)
| 1881 | C. Boelens (pettenmaker en winkelier) |
| 1908 | J.W. Boelens (in hoeden en petten) |
Markt 16 (1909)
| 1910 | J.W. Boelens (in hoeden en petten) |
| 1923 | wed. Johannes W. Boelens (winkelierster hoeden en petten) |
| 1928 | wed. J.W. Boelens |
| 1943 | J. Bodar (sigarenfabrikant) - L. Bodar (koopman rookart.) |
Bossche Encyclopedie |