afb. A.F.A.M. (Ton) Wetzer, 12 november 2019

Hinthamerstraat 94 : Zwanenbroedershuis

architect: J.H. Laffertée ('s-Hertogenbosch)
bouwjaar: 1846-1847

Neogotisch pand. Zetel van het Zwanenbroedersgilde. Gijsbertus v.d. Poorten, overleden 29 juli 1484 liet de Broederschap het pand na genaamd "De Pauw". Dat huis werd in 1535-1538 vervangen door een nieuw gebouw ontwerp Jan Darkennis, dat in 1846 eveneens werd vervangen nadat het was ingestort, het werd plechtig in gebruik genomen op 28 oktober 1847, de inrichting van de grote zaal kwam pas kort voor 1870 tot stand. Het huidige pand heeft als ontwerper J. Laffertee. De vier beelden van Musselse kalksteen, gemaakt door Marius van Beek, zijn geplaatst in 1962. Zij stellen voor van links naar rechts: Willem van Oranje; Gerardus van Uden, oprichter van de Broederschap; Gijsbert van Poorten, schenker van het eerste gebouw en Flores van Egmont, een belangrijke schenker van zwanen.
Op de timpaan "de lelie tussen de doornen" en op de top de zwaan. Het pand is gerestaureerd in 1958 en 1997/1998, de officiële heropening was op 2 juni 1998.
Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch
Architectuur

Zwanenbroedershuis

Architectuurgids 's-Hertogenbosch (65)
Beeldhouwkunst

Vier zwanenbroeders

172
M.B. Grotens-Kos, Beeldhouwkunst in de open lucht in 's-Hertogenbosch (1988) 172
Bosch allerlei

Wat zit er achter die gevel!

door Ed Hupkens

Bossche Omroep zondag 10 augustus 2008
Bossche monumenten

Verering van Heilige Maria

door Ed Hupkens

Stadsblad woensdag 26 november 2014 | 23
Hagemans

Zwanenbroedershuis

door Wim Hagemans

14
Bossche Pracht 1 (2002) 14
Mosmans

Hinthamerstraat

34
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1907) 34-35
Oe gotte kèk daor

Zwanenbroedershuis

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 25 augustus 1983
Rijksmonument

Hinthamerstraat 94

Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004
Verhalen en legenden I

Zwanenbroeders

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 29 juni 1989
Verhalen en legenden II

Eten bij Jeroen

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 2 april 1992
Artikelen
1885

Aug. Sassen

De Lieve-Vrouwenpoort te 's-Hertogenbosch
Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde 3 (1885/1886) 25
 
1937

H. Hallema

"Doe men den swaen at". Een typisch oud-Bossche gevel van een historisch gebouw, die een eeuw geleden totaal verknoeid werd
Het Gildeboek 1 (1937) 165-167
 
1976

Redactie

"Rondom het Zwanenbroedershuis". Bibliotheek Provinciaal Genootschap St. Josephstraat 1. Expositie 9 t/m 28 mei 1976
s.n. (s.l. 1976)
 
1983

Henny Molhuysen

Oe gotte kèk daor : Zwanenbroedershuis
Brabants Dagblad donderdag 25 augustus 1983 (foto)
 
1992

Henny Molhuysen

Verhalen en legenden : Eten bij Jeroen
Brabants Dagblad donderdag 2 april 1992 (foto)
 
1994

Het beeldhouwwerk
Erfgoed bekeken 3 (1994) 4
 
1994

Jack Snackers

De Zwaan
Een nar in beeldenrijk Den Bosch (1994) 33
 
1995

Annemieke Besseling

Installatie Zwanenbroeder met hapje in een jasje en dasje : Kroonprins heel even op Bossche stoep
Brabants Dagblad donderdag 26 oktober 1995 (foto)
 
1997

Marleen Duijf

Renovatie monumentaal pand Hinthamerstraat vergt 1,1 miljoen gulden : Zwanenbroedershuis net gered
Brabants Dagblad woensdag 11 juni 1997 (foto)
 
1998

Jetta de Ruiter

Gerestaureerd Zwanenbroedershuis kan weer eeuwen mee
Bossche Omroep zondag 5 juli 1998 (foto)
 
1999

Ton Kooyman

De 18 tinnen drinkkannen van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch
Speciale uitgave uit de Tinkoerier 2 (1999)
 
2000

Redactie

Brochure over waardevolle tinverzameling in Den Bosch : Broeders dronken uit dikbuikige kannen
Brabants Dagblad dinsdag 30 mei 2000 (foto)
 
2002

Redactie

Zwanenbroedershuis
Bossche Pracht 1 (2002) 14-15
 
2002

Ad van Drunen

Gebouw van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap
Kloosters en religieus leven ('s-Hertogenbosch 2002) 64
 
2013

‘Huis’ is op-en-top in 2016

Het Zwanenbroedershuis in Den Bosch wordt gerenoveerd en krijgt opstapplaats bootjes.
Robèrt van Lith | Brabants Dagblad donderdag 25 juli 2013 | 26-27
 
2014

Zwanenbroeders zijn klaar voor JB500

Het interieur van het Bossche Zwanenbroedershuis is indrukwekkend gerestaureerd.
Domien van der Meijden | Brabants Dagblad donderdag 25 september 2014 | 26-27
 
2014

Nik de Vries

Zwanenbroedershuis heropend
Bossche Kringen 4 (2014) 5
 
2016

Nik de Vries

Een 'nieuw' plafond en een 'nieuwe' schouw
Bossche Kringen 2 (2016) 58-60
 
2019

Reactie

Het artikel over de voorgevel van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap in Bossche Kringen van maart 2019 behoeft enige correctie, omdat de auteur vermoedelijk de meest geëigende publicaties daaromtrent niet heeft kunnen lezen.
Lucas van Dijck | Bossche Kringen 3 (2019) 66
 
Geschiedenis
1484 In dit jaar komt de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in het bezit van een pand in de Hinthamerstraat. In het midden van de negentiende eeuw zal het worden afgebroken.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1538 Jan Derkennis verbouwt het huis van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. De gevel bestaat uit twee delen. De poortgevel wordt in Renaissance stijl opgetrokken. Het links daarvan gelegen woongedeelte is opgebouwd in de gangbare stijl van de koopmanshuizen.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch

In 1483 schonk de priester Gijsbert van der Poorten zijn huis in de Hinthamerstraat aan de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap, waarvan hij zelf lid was. In 1538 kreeg het huis, Lieve Vrouwe Poort genoemd, de prachtige voorgevel die op deze afbeelding te zien is. Bij een verbouwing in 1846 kwam er, in de geest van die tijd, de huidige neo-gotische gevel voor in de plaats.
Bron: Ach Lieve Tijd : 800 jaar Den Bosch en de Bosschenaren 4 (1982) 83
 
1846 Het uit het begin van de zestiende eeuw daterende gebouw van de Broederschap begint gebreken en scheuren te vertonen. De Broederschap besluit een nieuw gebouw te laten ontwerpen door architect Laffertee, die in de stad ook al de St. Pieter had ontworpen. Voor de bouw geeft koning Willem II een bedrag van tweeduizend gulden en kroonprins Willem vierhonderd gulden. Op 11 april 1846 vindt de eerste steenlegging plaats. Anderhalf jaar later is het in Engelse neo-gotische stijl gebouwde pand voltooid. Het komt te staan op dezelfde plek waar het andere pand van de Broederschap heeft gestaan.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
Kunstafbeeldingen

Poortgebouw van het Zwanenbroedershuis, 19e eeuw

Mogelijk door A. Oltmans
(aquarel)
Foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist
Het poortgebouw heeft een stenen gevel in renaissancestijl (in de top het jaartal 1538). De huisjes aan de linkerzijde dateren waarschijnlijk uit dezelfde tijd, maar ze hebben nog duidelijk een gotische vormgeving. Boven het stenen benedengedeelte met kruiskozijn en houten pui bevinden zich twee overkragende houten topgevels met een windveer langs de dakrand in de vorm van een gotische vijf-pas (meestal gaat het om een drie-pas). De daken zijn bedekt met leien.
Van Bos tot Stad

Zwanenbroedershuis, eerste helft zeventiende eeuw

Anoniem
(olieverf op doek)
De voorgevel van het Zwanenbroedershuis, zetel van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap. De panden links hebben nog een gedeeltelijk houten voorgevel. Het pand werd in 1843 afgebroken ten behoeve van de nu nog bestaande gevel. Op de voorgrond is te zien dat de Hinthamerstraat bestraat was.
's-Hertogenbosch De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 50
 

Poort van Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, 1832

Ingekleurd door J.W. Martens naar Samuel Prous
(litho)
Provinciaal Genootschap, 's-Hertogenbosch
 

Het Zwanenbroedershuis, 1838

A. Oltmans, 1843
(aquarel 30 x 23.5 cm)
Particuliere collectie
Het Zwanenbroedershuis ofwel de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap in de Hinthamerstraat in 1838. Het huis rechts, genaamd "De Salm", en in het huis links was tot 1811 het Neynsels gasthuis gevestigd.
Open Monumentendag
2010

Zwanenbroedershuis

Hinthamerstraat 94

In het Zwanenbroedershuis was sinds 1483 de liefdadige ‘Illustere Lieve Vrouwe Broederschap’ (opgericht in 1318) gehuisvest. De bijnaam ‘Zwanenbroeders’ is ontstaan vanwege de traditie om eens per jaar zwaan op het menu te zetten. De schenkers van de zwanen werden ‘zwaanbroeders’ genoemd en kregen als dank de status van erelid. Het middeleeuwse gebouw werd in 1846 gesloopt en vervangen door het huidige neogotische, op een kerk gelijkende Zwanenbroedershuis. De gepleisterde voorgevel heeft op de verdieping drie hoge spitsboogvensters, geflankeerd door steunberen. Bovenop prijkt een koperen zwaan (1958) als symbool van de Broederschap.
De interieurafwerking van de Grote Zaal op de verdieping stamt uit 1868-1870. De Kleine Zaal aan de voorzijde heeft een fraai stucwerkplafond met hanggewelven.
Magazine Open Monumentendag (2010) 21
 
2015

Zwanenbroedershuis

Sinds 1483 is de ‘Illustere Lieve Vrouwe Broederschap’ (opgericht in 1318) op deze plaats gehuisvest De bijnaam ‘Zwanenbroeders’ hebben de gezworen leden van de Broederschap gekregen vanwege de traditie daterend uit 1384 om jaarlijks een maaltijd te gebruiken met zwaan op het menu. Het middeleeuwse Zwanenbroedershuis werd in 1846 gesloopt en vervangen door het huidige neogotische pand naar ontwerp van de bouwmeester J.H. Laffertee. Het huidige gebouw is een duidelijk voorbeeld van de 19e-eeuwse neogotiek. Aan de buitenzijde wekt het gebouw de suggestie een kerk te zijn. De gepleisterde voorgevel heeft op de verdieping drie hoge spitsboogvensters, geflankeerd door steunberen. De interieurafwerking van de Grote Zaal op de verdieping is in 1868 – 1870 door L.C. Hezenmans (restauratiearchitect op de Sint-Jan) ontworpen. De Kleine Zaal aan de voorzijde van het gebouw heeft een fraai stucwerkplafond met hanggewelven.
Magazine Open Monumentendag (2015) 24
 
Adresboeken
Hinthamerstraat 94
M 291

Hinthamerstraat D 17 (????)
1865P.J. van Mil (concierge in het huis genaamd illustre lieve vrouwe broederschap)
1875J.H. Prinsen (concierge I.L.V. Broederschap)
Hinthamerstraat D 18 (1880)
1881J.H. Prinsen (concierge I.L.V. broederschap)
1908Illustre Lieve Vrouwe Broederschap - H. Uijtjens (concierge)
Hinthamerstraat 94 (1909)
1910Illustre Lieve Vrouwe Broederschap - H. Uijtjens (timmerman, concierge)
1923Everardus van Creij (concierge Zwanenbroedershuis)
1928E. van Creij
1943G.M. Laarhoven (chauffeur)
Afbeeldingen
  • Onbekend
  • Onbekend
  • 11 september 2010
  • 12 mei 2015
Literatuur en bronnenpublicaties

Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 29, 30

Jan Sanders, Kroniek van Molius (2003) 14, 381

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 189-190

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 50, 246

R.J.P.M. (René) Vroomen Wapens in 's-Hertogenbosch, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch (2021) 33-34

n: vermelding in een voetnoot