afb. Onbekend, 1927

Binnendieze

Algemeen

Binnendieze

Naam van de Dieze in 's-Hertogenbosch, ontstaan door samenloop van en via kleine riviertjes van Dommel en Aa; deden in 's-Hertogenbosch dienst als verdedigingsgrachten, voor vervoer van goederen binnen de stad en voor afvoer van overtollig water. Sinds 1884 werd een gemaal geplaats om overstromingen te voorkomen. Het Dieze-water werd gebruikt bij branden en voor verschillende ambachten, bierbrouwerijen, smederijen, leerlooierijen. Er is een plan geweest om de Binnendieze te dempen om daarvoor een ondergrondse verkeersweg aan te leggen. In de 70-er jaren is men de Binnendieze echter gaan restaureren, zoals de kademuren. In 1985 wordt zij ingezet als toeristische attractie voor boottochten, ook onder de huizen door. Dergelijke toeristische tochten werden in 1927 reeds gepropageerd door de toenmalige burgemeester van 's-Hertogenbosch, mr. F. van Lanschot, die ook zelf tochten leidde en duizenden naar de stad wist te trekken.

155

Encyclopedie van Noord-Brabant 1 (1985) 155

Een zelfmoordenaar?

door Henny Molhuysen

Er wordt weer door de Binnendieze gevaren. Bomers vertellen de geïnteresseerde gasten wetenswaardigheden rond deze stroom. Over de oorsprong: eigenlijk vormde deze vóór de stichting van de stad de delta van de Aa en de Dommel die bij de verschillende stadsuitbreidingen binnen de wallen kwam. En wist u, dat de Binnendieze onder het stadhuis stroomt en onder de V&D? En dat als vroeger de koningin in het Gouvernement logeerde er politieagenten in een boot onder dit Gouvernement op de Binnendieze lagen om het gebouw te bewaken?

In het verleden werd er ook gevaren op de Binnendieze, door gemeentelijke bomers die ervoor zorgden dat het water schoon bleef. Met enige moeite lukte het anderen ook om kennis te maken met het onderaardse Den Bosch. De gemeentelijke bomers vertelden hun bezoekers graag het een en ander over de Binnendieze. Bijvoorbeeld over die zelfmoordenaar...

In januari 1902 voer een visser door de Binnendieze en zag ineens in het Hellegat (een honderd meters lange overkluizing tussen Gouvernement en de Wolvenhoek) een geraamte hangen. De man was hierdoor zó geschrokken, dat hij zijn aandacht niet meer bij de boot hield, die daardoor tegen het geraamte stootte. Het geraamte viel uit elkaar en in het water. Enkel de spijker en een stuk touw herinnerden aan het drama dat zich daar moest hebben afgespeeld. Er werd aangifte gedaan bij de politie, die zich wist te herinneren (zo vertelden de bomers) dat sedert kerstavond Adrianus Kievits werd vermist. Die zou het moeten zijn!

De bewaarders van de Binnendieze zetten de initialen van de zelfmoordenaar bij het eindje touw en konden jarenlang hun verhaal kwijt aan de geïnteresseerde en geïmponeerde nieuwsgierigen.

Nu, ruim 85 jaar later, hebben wij eens in de op het stadsarchief berustende overlijdensregisters van Den Bosch gekeken. Vele overleden Bosschenaren staan er in, maar in december 1901 of in januari 1902 treffen wij er géén Adrianus Kievits aan... Wat we wèl weten is, dat Walter Breedveld een boek heeft geschreven over een schipper op de Binnendieze. Het boek heette, naar de hoofdpersoon, „De Kieviten”

Heeft er soms iemand anders zelfmoord gepleegd? Of is het een goed geslaagde grap geweest? Waarschijnlijk het laatste, maar misschien komen we het wel ooit te weten.

Brabants Dagblad • donderdag 1 oktober 1987

'Moedernaakt'

door Henny Molhuysen

Met dit warme weer wordt er veel gezwommen in de plassen die 's-Hertogenbosch rijk is: de Zuider-, Ooster- en Noorderplas en in het Engelermeer. Maar er wordt niet gezwommen in de Dommel, de Aa en de Zuid-Willemsvaart. Evenmin in de Binnendieze. Toch deed men dat vroeger kennelijk wel. Zelfs in de Binnendieze.

Dit gebeurde ook in de warme zomer van 1779. Men had er zich aan gestoord dat er Bosschenaren waren, 'veele jonge lieden en zelfs volwassene menschen', die de onbeschaamdheid hebben zich moedernaakt uit te kleden om te water te gaan.

In de Grote en Kleine Hekel, bij de Papenhulst en in de Haven gebeurde dat. De schepen Bowier maakte dit bekend in de vergadering op het Bossche stadhuis van 18 augustus 1779. Dit gebeurde, zo zei hij, 'tot geen geringe aanstoot van het publik'. Zijn mede-schepenen waren het met hem eens en nog dezelfde dag wordt een 'pubikatie' tegen het zwemmen bekendgemaakt. Op diverse plaatsen wordt dit drukwerk aangeplakt en zo kon iedereen er kennis van nemen.

De schepenen van de stad verbieden daarbij nogmaals ernstig dat er gezwommen of gebaad wordt in de stad. Zij zetten er meteen een forse boete op. Degenen die voortaan zwemmen krijgen een boete van drie gulden per overtreding. Van deze boete van drie gulden was de ene helft voor het gerecht, de andere helft voor degene die dit zwemmen bij de overheid meldde. Degenen die niet in staat waren deze voor die tijd forse boete te betalen, zouden acht dagen op de Gevangenispoort in arrest worden gesteld, 'te water en te brood'. Nadrukkelijk wordt erbij vermeld dat de ouders en voogden verantwoordelijk waren voor hun kinderen en pupillen.

Opvallend is dat een gedeelte van de te betalen boete bestemd is voor de aanbrenger. Dat kwam meer voor bij overtredingen in de 18e eeuw. Werd er bij iemand een hoop stro voor de deur aangetroffen, dan moest die verwijderd worden. Er konden immers ziekten van komen. De aanbrenger van deze 'milieu-overtreding' kreeg dan ook een deel van de boete. Een boete, die zelfs hoger was dan die van het zwemmen in de Binnendieze. Want behalve dat degene voor wiens gevel de vuiligheid werd aangetroffen een geldbedrag moest betalen, gold dit ook voor diens beide buren: dan hadden ze maar beter op 'hun straatje' moeten letten!

Het water in de Binnendieze is momenteel schoner dan het tien, twintig jaar geleden was. Er wordt weer in gezwommen, niet door mensen maar door vissen. Zwemmende en badende Bosschenaren wijken uit naar de buitenwijken. De badkleding is daar in de loop van de tijden ook veranderd. Alleen een naaktstrand kennen we nog niet. Dus nog steeds is het in 's-Hertogenbosch verboden 'zich moedernaakt uit te kleeden en in het water te swemmen'.

Brabants Dagblad • donderdag 18 augustus 1988

1967

Rijksarchief in Noord-Brabant 1860-2007

Aantekeningen van rijksarchivaris L.P.L. Pirenne over archiefonderzoek naar vermelding in archiefbronnen naam "Binnendieze" in 's-Hertogenbosch, 1967.

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

1968	Verslaggever Restauratie praktisch onmogelijk : Faillissement Binnendieze door wanbeheer gemeente Brabants Dagblad donderdag 22 augustus 1968 \| 2
1968	H.W.Th. Geurtsen Binnendiezerapport 1968 Gemeentewerken 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1968)
1968	Verslaggever Merkwaardig Binnendieze-rapport: Vughterstroom buiten beschouwing Brabants Dagblad woensdag 21 augustus 1968 \| 9
1968	Verslaggever Door commissie van deskundigen: Behoud Binnendieze in Uilenburg geadviseerd Brabants Dagblad woensdag 11 september 1968 \| 2
1974	Redactie Zicht op de binnenstad Gemeentebestuur 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1974)
1975	Jan van de Ven Toon en Frans zuiveren dagelijks de Binnendieze. 'Ge hebt toch nooit eer van oe werk' Brabants Dagblad donderdag 31 juli 1975 (foto)
1975	Redactie Binnendieze in beeld Brabants Dagblad donderdag 11 december 1975 (foto)
1975	Redactie Binnen 'n jaar verbetering. Binnendiezewater is nog erg slecht Brabants Dagblad woensdag 31 december 1975
1976	Redactie Binnendieze. Stadsvernieuwing in het gebied rondom de Vughterstroom. Leefbaarheid, bewoonbaarheid, financiering, samenwerking, onderzoek, gebreken, ideeën, verder overleg Gemeente 's-Hertogenbosch - Grontmij ('s-Hertogenbosch - De Bilt 1976)
1976	Redactie Bossche Werkgroep komt met tal van aanbevelingen: Milieubeleid kan veel beter Brabants Dagblad vrijdag 23 januari 1976 (foto)
1977	Ambtelijke Werkgroep Intentieplan, aanpak stadsvernieuwingsgebied "Rondom de Vughterstroom" Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1977)
1982	Dienst Gemeentewerken Uilenburg. Aanpak van een monumentaal gebied Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1982)
1987	Henny Molhuysen Verhalen en legenden : Een zelfmoordenaar? Brabants Dagblad donderdag 1 oktober 1987 (foto)
1988	Henny Molhuysen Verhalen en legenden : 'Moedernaakt' Brabants Dagblad donderdag 18 augustus 1988 (foto)
1989	D.M. van Peer 'Het recht rond de Binnendieze' s.n. (s.l. 1989)
1989	Redactie "Een schot hagel dat op vele plaatsen doel heeft getroffen". 's-Hertogenbosch restaureert kades langs de Binnendieze ABP Wereld (1989) 16-19
1991	Els van der Ven Rondje 3. Een wandeling van zo'n anderhalf uur door de binnenstad van 's-Hertogenbosch langs de gerestaureerde plekjes aan de Binnendieze; dat wonderbaarlijke riviertje ònder Den Bosch VVV 's-Hertogenbosch en de Meierij ('s-Hertogenbosch 1991)
1992	Redactie De Bossche Binnendieze: bijna gedempt nu een attractie Brabants Dagblad zaterdag 15 februari 1992
1993	Barend van de Ven De Binnendieze. De rol van de Binnendieze in het handels-economisch netwerk van 's-Hertogenbosch KringNieuws 6 (1993) 11-14
1994	B. Gelhard, J.M. van der Ee, Frans van Gaal, Peter Verhagen, John Verhulst, Rien van Rosmalen, G.C.M. van Dijck Boschlogie Koning Willem I-College - Stadsarchief - Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1994?)
1994	Peter Verhagen Soldaten in de Binnendieze Reflex 3 (1994) 18
1996	Wim Hagemans 'Het mooiste water dat ik ken' Brabants Dagblad zaterdag 27 april 1996 (foto's)
1996	Alma Kennis, Vincent Verberk, Peter Ligtvoet De Binnendieze: wél vaart of vaart wel? Een visie Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch - Stichting Binnendieze ('s-Hertogenbosch 1996)
1996	John Vermulst Interessante ideeën en voorstellen in Binnendiezerapport KringNieuws 7 (1996) 14-15
1997	Wim Hagemans Allerlaatste lozing in Bossche binnenstad verwijderd. 'Diest' eindelijk geen riool meer Brabants Dagblad woensdag 16 juli 1997 (foto)
1997	Chris Klaassens Archeologen stuiten op onverwachte vondst in Bossche binnenstad. Diezetak uit 14e eeuw blootgelegd Brabants Dagblad zaterdag 25 oktober 1997 (tekening, foto)
1998	Redactie De Binnendieze verguisd en bewonderd Brabants Dagblad dinsdag 11 augustus 1998
1998	Rob Biersma Binnendieze herschapen in stadsriviertje van weleer NRC Handelsblad vrijdag 28 augustus 1998
1998	Jan Korsten De onbekende gezichten van de stad KringNieuws 4 (1998) 3
1998	Wim Hagemans Bosschenaar keek dagelijks naar aantal traptreden dat onder water stond. Binnendieze en historie stad één Brabants Dagblad 15 september 1998 (tekening)
2000	Wim Hagemans Funderingen van groot gebouw en sporen van verdwenen tak binnendieze. Opgraving Mariënburg verrast opnieuw Brabants Dagblad maandag 29 februari 2000 (foto, tekening)
2000	Do Hoogma 's-Hertogenbosch hoog en droog. De Binnendieze en de historische bouwlocaties De onderste steen boven. Uitgeverij Matrijs - Instituut voor Bouwhistorische Inventarisatie en Documentatie (Utrecht - 's-Hertogenbosch 2000) 190-196.
2000	Peter Verhagen De Binnendieze De Roerom 7 (2000) 12
2000	Bert Franssen Nooit meer tobben in Den Bosch. Heemschut Monumentendagen op 24 en 25 juni in Den Bosch Heemschut 2 (2000) 37-39
2000	Peter Twisk Vleermuizen onder de pannen Mededelingenblad 128 (2000) 20-24
2007	Jeroen van der Horst De schone darmen van Den Bosch Brabants Dagblad donderdag 26 juli 2007 (foto)
2008	Wim Hagemans Roep om openleggen 'echte' Binnendieze Brabants Dagblad zaterdag 13 december
2008	Arjen Schreuder Den Bosch koestert binnendieze NRC Handelsblad zaterdag 29 november 2008
2009	Wim Hagemans Raad met Diezerapport '68 misleid Passages over stedenbouwkundige waarde verdwenen uit concept Brabants Dagblad dinsdag 20 januari 2009
2009	Wim Hagemans Demping van Groote Stroom moest 'citymilieu' verbeteren Morgen precies 40 jaar geleden besloot de Bossche gemeenteraad de Binnendieze te dempen. Een reconstructie in twee afleveringen, deels gebaseerd op notulen van de gemeenteraad Brabants Dagblad dinsdag 20 januari 2009
2009	Wim Hagemans De raad velt vonnis, de rijksdienst grijpt in Vandaag precies 40 jaar geleden besloot de Bossche gemeenteraad de Binnendieze te dempen. Tweede deel van een reconstructie, deels gebaseerd op de notulen van de gemeenteraad Brabants Dagblad woensdag 21 januari 2009
2009	Ed Hupkens Bewakers van het Bossche culturele erfgoed KringNieuws 2 (2009) 18-19
2009	Erwtenman Een verborgen stukje Binnendieze Brabants Dagblad woensdag 17 juni 2009
2010	Redactie Binnendieze als historische plek geselecteerd Brabants Dagblad woensdag 29 september 2010
2015	Domien van der Meijden Steiger in Binnendieze in mei klaar Brabants Dagblad woensdag 18 maart 2015 \| 25
2015	Opstapplek boten bij museum: 3,5 ton DEN BOSCH – Een extra opstapplaats voor rondvaartboten van de Kring in de Waterstraat bij het Noord-Brabants Museum gaat de gemeente Den Bosch 3,5 ton kosten. Paul Roovers \| Brabants Dagblad woensdag 20 mei 2015 \| 27
2021	Marion van den Broek Ook flora en fauna van de Binnendieze zeer de moeite waard Bossche Kringen 3 (2021) 39-41

1996	Jan van Oudheusden Binnendieze. De stadsrivier van 's-Hertogenbosch Waanders - Boekhandel Adr. Heinen \| Zwolle - 's-Hertogenbosch 1996
1996	D. Hoogma, A. Steketee 's-Hertogenbosch waterstad : Een historische waterstaatkundige verkenning Adr. Heinen \| 's-Hertogenbosch 1996
1998	Alfred Kerckhoffs, Pieter Hoogveld, Peter Verhagen De Binnendieze van 's-Hertogenbosch : 800 jaar geschiedenis 25 jaar restauratie Waanders - Adr. Heinen \| Zwolle - 's-Hertogenbosch 1998
1998	Wim Sluijter Geschiedenis Binnendieze s.n. \| s.l. 1998
2001	Frans van Gaal, Peter Verhagen 's-Hertogenbosch binnen de Veste : Een historische verkenningstocht Adr. Heinen Uitgevers \| 's-Hertogenbosch 2001

2002

Doorstroming Binnendieze verbetert

Burgemeester en wethouders spreekt een intentie uit aan Waterschap de Maaskant over de verbetering van de doorstroming Binnendieze. Om de toegankelijkheid van de Binnendieze, het vaarwater, de waterkwaliteit en de beheersbaarheid van de waterhoogte te verbeteren, worden gefaseerd de volgende vier maatregelen uitgevoerd. Er komt een schuif en verblijfsruimte in de Kruisbroederhekel, de Korenbrugstuw wordt geautomatiseerd, het Diezeriool wordt schoongemaakt en er komt een regelbare klep met vuilrooster om stilstaand water te voorkomen.

B&W Besluitenlijst 23 april 2002

1615	Kapittel 18. • Den Dam in de oude Dieze uitgegraven. • Commissie ter bevordering van het vegen der Dieze en stroomen, benevens tot herstel der bruggen en werven. • De stroomen binnen de Stad uitgegraven. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1226-1227
1633	Kapittel 28. De binnenstroomen of Diezen voor rekening der geërfden of gelanden, verdiept. Bron: Stads Rekeningen van het jaar 1633-1634. Deel 2, blz 1386 R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1386
1634	Kapittel 36. • Commissie tot het opnemen der rekening van het fonds voor het reinigen der Diezen. • Die rekening opgenomen en gesloten. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1395-1396

H.F.J.M. van den Eerenbeemt en L.P.L. Pirenne, 's-Hertogenbosch op de drempel van een nieuwe tijd (1960) 170, 178, 186

J.J.M. Franssen, De Bossche arbeider in zijn werk- en leefmilieu in de tweede helft van de negentiende eeuw XXXIV (1976) 312, 345

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 14, 15, 37, 62, 89, 91, 95, 140, 141, 142, 144, 191, 206

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 12, 16, 20, 111, 141, 142, 153, 154, 169, 171, 175, 177, 185, 188, 195, 207, 259, 260, 272, 291

Charles de Mooij en Aart Vos, 's-Hertogenbosch binnenskamers (1999) 8, 14, 23, 24, 93, 94

Noordbrabants Historisch Jaarboek 16 (1999) 165, 168, 177, 184

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 37, 38, 41, 49, 51, 161, 173-175, 283-285, 287, 341

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Binnendieze

Algemeen

Binnendieze

Een zelfmoordenaar?

'Moedernaakt'

Rijksarchief in Noord-Brabant 1860-2007

Verslaggever

H.W.Th. Geurtsen

Verslaggever

Verslaggever

Redactie

Jan van de Ven

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Ambtelijke Werkgroep

Dienst Gemeentewerken

Henny Molhuysen

Henny Molhuysen

D.M. van Peer

Redactie

Els van der Ven

Redactie

Barend van de Ven

B. Gelhard, J.M. van der Ee, Frans van Gaal, Peter Verhagen, John Verhulst, Rien van Rosmalen, G.C.M. van Dijck

Peter Verhagen

Wim Hagemans

Alma Kennis, Vincent Verberk, Peter Ligtvoet

John Vermulst

Wim Hagemans

Chris Klaassens

Redactie

Rob Biersma

Jan Korsten

Wim Hagemans

Wim Hagemans

Do Hoogma

Peter Verhagen

Bert Franssen

Peter Twisk

Jeroen van der Horst

Wim Hagemans

Arjen Schreuder

Wim Hagemans

Wim Hagemans

Wim Hagemans

Ed Hupkens

Erwtenman

Redactie

Domien van der Meijden

Opstapplek boten bij museum: 3,5 ton

Marion van den Broek

Jan van Oudheusden

D. Hoogma, A. Steketee

Alfred Kerckhoffs, Pieter Hoogveld, Peter Verhagen

Wim Sluijter

Frans van Gaal, Peter Verhagen

Doorstroming Binnendieze verbetert

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Rijksdienst Cultureel Erfgoed