afb. ca 1995
Parade 23 : Theater aan de Parade
bouwjaar: 1976
Het gebouw heeft tussen 1992 en 1996 een grondige renovatie ondergaan, nadat revolutionaire plannen om een prachtige ondergrondse concert/theaterzaal te realiseren het niet hadden gehaald.
theateraandeparade.nl
Achter de voorgevel
Theater 'op het Begijnehof'
door Henny Molhuysen|
Een van de centra van het culturele leven in 's-Hertogenbosch staat aan de Parade. Nogal opvallend: een groot modern gebouw tussen de oude bebouwing die de rest van het plein omgeeft: Parade 23. Op de plaats waar nu het Theater aan de Parade staat stond eens een gedeelte van het Groot-Begijnehof. Uit het testament van Willem van Gent blijkt, dat er al een begijnhof bestond in 1273. Of het toen ook al op deze plaats gevestigd was, is niet duidelijk. Er is nog geen groot archeologisch onderzoek ter plaatse uitgevoerd. Op de plaats van het theater, met zijn kelders waarin onder andere de kleedkamers gevestigd zijn, zal trouwens niets meer overgebleven zijn. Na de verovering van de stad in 1629 door Frederik Hendrik mochten er geen nieuwe bijkomen en in 1675 stierf de laatste begijn. Het gehele complex was in verval geraakt. In 1693 stonden er volgens de plebaan van Kessel nog drie huizen overeind. Veel gebeurde er voorlopig niet met het terrein: Staat en stadsbestuur twistten over het eigendomsrecht. Wel werden er in 1701-1702 twee houten stallen voor het garnizoen gebouwd. Pas in 1721 werd er een overeenkomst gesloten tussen de Raad van State en het stadsbestuur. Het gedeelte, waar nu de stadsschouwburg staat, kwam aan de Staat. Die bouwde in 1741, 1750 en 1753 stenen stallen voor de paarden van het garnizoen. Deze stallen werden in 1903 in brand gestoken door de zoon van een van de beroepsmilitairen, die een ruzie met zijn vader had. De vader werd overgeplaatst en de stallen herbouwd. Inmiddels was in 1828 de Sociëteit Casino ontstaan, die zich vestigde aan de Papenhulst. Zij organiseerden concerten en bals; eerst in een houten loods. Toen waren de meest invloedrijke burgers lid van de sociëteit en op 1 mei 1841 bezocht zelfs koning Willem I een van deze bals. In 1853 werd een stenen schouwnurg in gebruik genomen en werden er ook toneeluitvoeringen gegeven. Ter financiering van het geheel werden er ondermeer ieder jaar op vastenavond 'bals masqués et parés' gehouden. Zo kwam het carnaval vieren in zwang bij de gegoede burgerij. In 1892 werd de schouwburgzaal vergroot, maar bij het 100-jarig bestaan van de sociëteit was deze zaal al weer veel te klein geworden en voldeed helemaal niet meer aan de eisen van de tijd. In 1930 verliet de artillerie, die de stallen aan de Parade in gebruik had, de stad. De paarden waren al in 1928 verkocht, voor een deel aan boeren uit de omgeving. De Sociëteit Casino kocht de grond en kon nu een nieuwe schouwburg gaan bouwen, die in 1935 het jaar waarin de stad haar 750-jarig bestaan vierde, in gebruik genomen werd. In hetzelfde jaar werd er in het nieuwe Casino de eerste Bossche Revue gespeeld. De schouwburg was niet meer alleen toegankelijk voor leden van de sociëteit en genodigden, maar voor de hele Bossche bevolking. Beroepsartiesten en amateurs speelden er. StikkieMaar op den duur voldeed ook dit gebouw niet meer. In 1965 kocht de gemeente het gebouw; het werd 'Stadsschouwburg Casino' en bleef nog een aantal jaren in gebruik. Het Theatercafé werd populair bij de jongeren en menig 'stikkie' werd er in die jaren gerookt. In 1974 werd het oude Casino gesloopt en werd begonnen met de bouw van het huidige gebouw. De toneeltoren werd veel groter en van de modernste technieken voorzien. Vreemd genoeg werd het aantal zitplaatsen in de grote zaal verkleind. Het oude gebouw had twee verdiepingen met balkons gehad, het nieuwe kreeg één groot balkon. Aan de akoestiek werd veel aandacht besteed; ook wat betreft muziek. Het Brabants Orkest was toen nog in 's-Hertogenbosch gevestigd. De kleed- en verblijfruimtes voor de artiesten werden een stuk rianter als in het oude gebouw. In 1976 werd de nieuwe Stadsschouwburg Casino geopend. Het was wel enkele miljoenen duurder geworden dan begroot. Dat is een van de redenen, waarom de huur van het Casino voor de meeste amateurverenigingen te hoog werd.Inmiddels heet het Casino officieel Theater aan de Parade en wil men aan de overkant uitbreiden. Daar is protest tegen ontstaan, omdat het zicht op het Zuiderportaal van de Sint Jan, erdoor bedorven zou worden. |
Brabants Dagblad, donderdag 7 maart 1996
Verdwenen stadsbeelden
Van Begijnhof tot Theater aan de Parade
door Henny Molhuysen|
Theater aan de Parade zoals thans officieel het Casino aan de Parade heet. De oude bebouwing dateert uit 1935, veertig jaar later werd het huidige gebouw gerealiseerd. Honderden jaren geleden bevond zich het Begijnhof op deze plek en tot 1934 stonden er stallen van de cavalerie. Deze stallen werden in 1934 gesloopt om plaats te maken voor een schouwburg, te stichten door de Sociëteit Casino. De in 1828 opgerichte Sociëteit bezat aan de Papenhulst een zaal, waarin toneel- en muziekuitvoeringen werden gegeven en jaarlijks carnaval werd gevierd. Maar met het oog op het 750-jarig bestaan van de stad werd uitgekeken naar een moderne schouwburg. Deze werd ontworpen door de uit Arnhem afkomstige C. Brück en in 1935 geopend. Door de eigenaar, de Sociëteit Casino dus, werd Pierre Martens als beheerder aangesteld. Vele artiesten en gezelschappen hebben in het gebouw van de Sociëteit opgetreden. Maar tevens werd er in de zalen film gedraaid. Zo werd het Casino in 1960 de derde zaal in Nederland waar brede 70 mm film volgens het Todd - AO systeem werden geprojecteerd. Vlak daarop werden er onder leiding van de Bossche burgemeester mr. R. Lambooy namens de gemeente onderhandelingen met de Sociëteit gevoerd om het gebouw over te nemen. Deze onderhandelingen hadden succes en op 1 juli 1965 werd de gemeente voor 3,4 miljoen gulden eigenaar van de schouwburg. Pierre Martens bleef directeur, nu in gemeentedienst. Twee jaar later werd hij opgevolgd door Luc van Gent. Het Casino had een duidelijke opknapbeurt nodig en gemeentearchitect Keulemans maakte de plannen daarvoor. Maar de eisen werden steeds hoger en de bouwkosten liepen ook steeds hoger op. In 1968 werd daarom afgezien van een opknapbeurt en koos men voor nieuwbouw. SloperIn 1974 sloot het Casino definitief haar deuren en maakte de sloper het gebouw met de grond gelijk, waarbij ook het theater-café ophield te bestaan. Deze sloop leidde tot een forse aanvaring met de Sociëteit Casino die het gebouw een aantal malen per jaar mocht huren voor een in 1965 overeengekomen prijs. Was door de sloop het contract nu ontbonden of niet? Er kwam zelfs een rechtszaak van, die de gemeente verloor.De Rotterdamse architect Rein Fledderus was intussen aangetrokken voor het ontwerp van het nieuwe Casino, maar hij overleed. De eveneens uit Rotterdam afkomstige Ben Kraaijenvanger zette zich daarna aan de tekentafel om de nieuwbouw vorm te geven. In februari 1975 werd het hoogste punt van de nieuwbouw bereikt. Boven op het gebouw prijkte toen niet enkel de traditionele vlag, maar tevens de mascotte van het nieuwe theater: Casje Casino. Op 16 oktober 1976 werd het nieuwe Casino feestelijk geopend en de schouwburg werd sindsdien geleid door het duo Luc van Gent (artistiek beleid) en Tom Odems (bioscoopexploitatie en bedrijfsvoering). Daarna is Het Brabants Orkest van 's-Hertogenbosch vertrokken naar Eindhoven, is het Casino weer geheel gerenoveerd en heet het gebouw thans: Theater aan de Parade. |
Brabants Dagblad, donderdag 20 februari 1997
Afbeeldingen
.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> De grote zaal gezien vanaf het toneel.<br><b>Datering:</b> 23 maart 1981<br><b>Nummer:</b> 0067339<br><b>Bron:</b> Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)]")
23 maart 1981 |
.org.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> Theater aan de Parade<br><b>Datering:</b> 2 januari 2008<br><b>Fotograaf:</b> A.F.A.M. Wetzer]")
2 januari 2008 |
.org.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> P.C.H. Martens, directeur van de schouwburg van 1937 tot 1967<br><b>Datering:</b> 27 februari 2008<br><b>Fotograaf:</b> A.F.A.M. Wetzer]")
27 februari 2008 |
Artikelen
| 1973 |
Architectenbureau Kraaijvanger van Putten Kuit Knol MaasCasinoArchitectenbureau Kraaijvanger van Putten Kuit Knol Maas (Rotterdam 1973) |
|
| 1975 |
RedactieBijstelling van f 2,2 miljoen. Prijs van nieuwe Casino naar vijftien miljoen.Brabants Dagblad, dinsdag 28 januari 1975 (foto) |
|
| 1975 |
RedactieExploitatietekort 1976 beloopt f 2,6 miljoen. Bouwsom Casino al op f 16 mlnBrabants Dagblad, woensdag 31 december 1975 (foto) |
|
| 1976 |
RedactieCasino wordt tastbaarBrabants Dagblad, woensdag 24 maart 1976 (foto's) |
|
| 1976 |
RedactieBij nieuwbouw stadsschouwburg casino: 'Geen schade door bronbemaling'Brabants Dagblad, dinsdag 20 juli 1976 (foto) |
|
| 1980 |
RedactieBeleidsnota Casinos.n. ('s-Hertogenbosch 1980) |
|
| 1988 |
RedactieOnderzoek naar de mogelijkheden tot verbetering van het exploitatieresultaat van de gemeentelijke schouwburg Casino te 's-HertogenboschKrekel van der Woerd Wouterse BV (Rotterdam 1988) |
|
| 1989 |
Gemeente 's-HertogenboschCasino Den Bosch, 'n gebouwencomplex met allureGemeente 's-Hertogenbosch - Bossche Gemeentelijke Akkommodaties ('s-Hertogenbosch 1989) |
|
| 1991 |
Mark van de VoortVan particulier initiatief naar publiek belang. De sociëteit Casino en haar schouwburg te 's-Hertogenbosch in de jaren 1935-1965Scriptie studierichting geschiedenis Katholieke Universiteit Nijmegen (1991) |
|
| 1991 |
RedactieSchouwburg Casino Den Bosch, 1828-1991 van houten tent tot multifunctioneel gebouwStadsarchief 's-Hertogenbosch 150 jaar! - 's-Hertogenbosch Stadsarchief ('s-Hertogenbosch 1991) 14 |
|
| 1991 |
Anne Karine LemstraConcertzaal onder Bossche parade?Heemschut 2 (1991) 11-13 |
|
| 1992 |
J. van EerdenConcertzaal onder Bossche parade? Muziek waar geen muziek in zitHeemschut 1 (1992) 36-38 |
|
| 1996 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : Theater 'op het Begijnehof'Brabants Dagblad, donderdag 7 maart 1996 (foto) |
|
| 1997 |
Henny MolhuysenVerdwenen stadsbeelden : Van Begijnhof tot Theater aan de ParadeBrabants dagblad, donderdag 20 februari 1997 (foto) |
|
| 2001 |
Reg ten Zijthoff25 jaar creativiteit in Casino Den Bosch en Theater aan de Parade. Een multifunctioneel gebouw? Het is tijd om keuzes te makenBrabant Cultureel 8 (2001) 11-14 |
|
| 2001 |
Arjo Klamer, Peter-Wim ZuidhofNaar een vitaal theater. Onderzoek Theater aan de Parade 's-HertogenboschErasmus Centrum voor Kunsten Cultuurwetenschappen (Rotterdam 2001) |
|
| 2002 |
RedactieVijf en twintig jaar Theater aan de Parade 1976/'77 - 2001/'02Zuid Nederlandse Theater Maatschappij B.V. 's-Hertogenbosch (Z.N.T.M.) ('s-Hertogenbosch 2002) |
|
| 2003 |
Jo HendriksMooiste plekje van 's-Hertogenbosch. De casinotuinKringNieuws 2 (2003) 6-8 |
|
| 2003 |
Jac.J. LuyckxVan boerenschuur tot 'groot versierhuisBrabants Dagblad, zaterdag 29 november 2003 |
|
| 2006 |
RedactieTheater kan nog maar vier jaar meeBrabants Dagblad, vrijdag 3 februari 2006 |
|
| 2007 |
Jac.J. LuyckxBossche schouwburg geprivatiseerd. 'Avondje TP' niet om aan te horenBossche Bladen 2 (2007) 38-41 |
|
| 2009 |
Ròbert van LithIn nieuw theater is geen plaats voor bios. Nieuw theater aan de Parade waarschijnlijk deels ondergronds.Brabants Dagblad, vrijdag 6 maart 2009 |
|
| 2009 |
Ròbert van LithFunctie van Pleinzaal blijft behouden. Directeur Harry Vermeulen kijkt uit naar nieuw theater.Brabants Dagblad, vrijdag 6 maart 2009 |
|
| 2009 |
Tim DurlingerKnillis en Leefbaar roepen om referendum nieuwbouw theaterBrabants Dagblad, vrijdag 20 maart 2009 |
|
| 2009 |
Wim HagemansCDA: theater hoeft niet snelBrabants Dagblad, dinsdag 24 maart 2009 |
|
| 2009 |
Robèrt van LithBossche oppositie zet discussie over nieuw theater op scherpBrabants Dagblad, woensdag 8 april 2009 |
|
| 2010 |
Rianneke HuibersTheater moet alle zeilen bijzettenBrabants Dagblad, dinsdag 19 januari 2009 |
|
| 2010 |
Theater Parade snijdt in aanbod• Theater aan de Parade beperkt optredens op gebied van dans, toneel en opera.• Deelname aan festivals als Boulevard en Jazz en Duketown staat onder druk.
Mary van Erp | Brabants Dagblad, woensdag 6 oktober 2010
|
|
| 2010 |
RedactiePlan voor theater in 2012 rondBrabants Dagblad, vrijdag 19 november 2010 |
|
| 2014 |
Johan Strang, Ed Hupkens en Nik de VriesHet Theater aan de ParadeBossche Kringen 2 (2014) 5-9 |
|
| 2016 |
Onderzoek bodem theaterMaandag begint een archeologisch onderzoek in de buurt van het Theater aan de Parade, voorafgaand aan de nieuwbouw van het theater. Het doel is om vast te leggen of er archeologische sporen in de buurt van het theater zijn. In totaal worden vier sleuven van maximaal twee meter diep en zeven meter lang gegraven.
Redactie | Brabants Dagblad, vrijdag 3 juni 2016 | Regio 2
|
|
| 2016 |
Bosch theater dicht na vondst van asbestHet Theater aan de Parade is per direct gesloten nadat gisteren vroeg in de avond asbesthoudend materiaal is gevonden.
Marcel Linssen en Chris Korsten | Brabants Dagblad, zaterdag 25 juni 2016 | Regio 1
|
|
| 2016 |
‘Niet uit te leggen als er toch iets mis is met dat asbest’Het Bossche theater krijgt veel hulp na de vondst van asbest. Begrip én verdriet nu shows niet doorgaan.
Marcel Linssen | Brabants Dagblad, maandag 27 juni 2016 | Regio 1
|
|
| 2016 |
Theater dicht door asbest: overdreven of terecht?Hoe groot is kans op blootstelling eigenlijk?
Rianneke Mees en Paul Roovers | Brabants Dagblad, dinsdag 28 juni 2016 | Regio 1
|
|
| 2016 |
RedactieTheater nog poosje dicht
Brabants Dagblad, zaterdag 2 juli 2016 | Regio 1
|
Geschiedenis
| 1976 |
Een nieuw Casino wordt in gebruik genomen, nadat het uit 1935 daterende gebouw is afgebroken. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch |
|
| 1992 |
Start van de gefaseerde renovatie: eigentijdser uiterlijk, nieuwe luchtbehandeling, technische aanpassingen. Bron: theateraandeparade.nl |
|
| 1994 |
Wijziging van de naam Casino in Theater aan de Parade. Bron: theateraandeparade.nl |
Adresboeken
Parade 23
Parade F ongen. (????)
Parade 5 (1909)
| 1910 | Artilleriestallen en Regimentsbureel 2e Regt. Infant. |
| 1928 | Militaire Geneesk. dienst |
Duhamelstraat 5 (1945)
Parade 23 (1966)
| 1976 | Theater aan de Parade |
| 2008 | Balie Kring Vrienden |
Literatuur en bronnenpublicaties
Als de dag van Gisteren 8 (1988) 187; 9 (1988) 197, 206, 210, 211; 12 (1988) 282; 14 (1988) 322, 335
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |